Свет вакол чалавека поўны дзіўных рэчаў – трэба толькі ўмець бачыць іх. Да прыкладу, ці вядома вам, што адным з самых старажытных будынкаў на Брэстчыне з’яўляецца сядзіба Нямцэвічаў? Яна захавалася з канца, страшна нават уявіць, 18 стагоддзя! Іншымі словамі, будынак перажыло вайну з Напалеонам, першую Сусветную, другую …
А што б вы сказалі пра аб’ект, які існаваў пад Брэстам задоўга да ўсіх гэтых сусветных, і больш за тое, задоўга да нараджэння Леанарда да Вінчы, і вядзе сваю гісторыю з часоў «святой» інквізіцыі? Пра аб’ект, які з’яўляецца (амаль) сучаснікам знакамітага Бярэсця! Так, так, таго самага, тысячагоддзе згадкі якога Брэст будзе адзначаць ўжо праз пяць гадоў!
Не верыцца, што гэта магчыма, і такія унікальныя аб’екты існуюць не тое, што на тэрыторыі Беларусі, а … ўсяго толькі ў 35 кіламетрах ад Брэста? Аднак – гэта даўно вядомы факт, у Маларыцкім раёне пад Брэстам знаходзіцца самае старое дрэва, навукоўцы змаглі ўсталяваць прыкладную дату яго «нараджэння» – 850 гадоў таму. Гэта, вядома, трохі «не дацягвае» да тысячы, але ад гэтага не менш уражвае.
Гісторыя цар-дуба добра вядомая спецыялістам. Вышыня яго складае 46 метраў, а дыяметр дасягае больш за два метры. У 1963 годзе цар-дуб быў абвешчаны помнікам прыроды. Знаходзіцца ён тут (карта).
Недалёка расце і дуб-патрыярх, але яго ўзрост больш «сціплы», «усяго» 660 гадоў. У 1943 годзе ў вяршыню цар-дуба ўдарыла маланка. Удар раскалоў ствол дрэва, і, на жаль, дуб пачаў паступова гінуць. 62 гады снег і дождж, мароз і сонца паступова руйнавалі ствол праз вертыкальнае дупло, якое ўтварылася пасля ўдару маланкі. У 2005 годзе брэстаўчанін Валянцін Балдэнка арганізаваў рэабілітацыйную акцыю па выратаванні унікальнага дрэва. Тады была выраўняная кромка ствала, апрацавана вертыкальнае дупло, усталяваны саркафаг з абаронай ад маланак – тоўсты дрот ідзе па ўсім ствале з самага верху, і сыходзіць у зямлю да двух медных штыроў.
Дакладней, сыходзіў … Прадпрымальныя людзі даўно выкапалі медзь, і напэўна, добра падзарабілі на гэтым. Сёння ў зямлю ўвагналі добры жалезны стрыжань, ён, вядома, не мае ўласцівасцяў медзі, але па ўсіх разліках, павінен справіцца, і абараніць дрэва ў выпадку паўторных удараў маланак. Бо, як вядома, яны любяць біць менавіта ў высокія дрэвы. Акрамя іншага, добраўпарадкавалі тэрыторыю агароджай і разной стэлай. З тых часоў мінула 10 гадоў …
І вось 25 красавіка 2015 года да цар-дуба была зноў арганізавана экспедыцыя. Валянцін Балдэнка, цяпер кіраўнік велаклубу трох узростаў «Радэя», не забыўся пра свайго «падапечнага», знакамітага сучасніка старажытнага Бярэсця.
Веласіпедысты выехалі яшчэ ў пятніцу ўвечары, дабраліся да бліжэйшай да цар-дуба вёскі, пераначавалі там, і з раніцы адправіліся абследаваць дрэва. Неабходна было праверыць якасць саркафага, які закрывае вертыкальнае дупло. Калі адбудзецца яго разбурэнне, дуб зноў пачне гніць, і можа не дачакацца свайго тысячагадовага юбілею. Акрамя іншага, на вяршыню вырашана было падняць і пасланне будучым пакаленням у выглядзе паэмы, напісанай невядомым аўтарам у гонар дуба. На адваротным баку некалькіх лістоў з тэкстам, які ўрачыста быў зачытаны тут жа, распісаліся ўсе ўдзельнікі экспедыцыі.
Трэба сказаць, што падняцца на вяршыню цар-дуба не так проста, увесь працэс займае некалькі гадзін, і выканаць першы ўздым могуць толькі прафесійныя альпіністы-вышыннікі. Выкарыстоўваць для ўздыму ствол самога гістарычнага дрэва нельга, даводзіцца «караскацца» спачатку па суседніх дрэвах, а ўжо адтуль перабірацца на магутныя галіны дуба. Але, паступова спецыяліст замацоўвае неабходнае абсталяванне на вяршыні, і далей ужо ўсё проста – наверх могуць падняцца іншыя людзі для выканання неабходных работ і правядзення маніторынгу.
Само сабой, для ўсіх жадаючых такія «экскурсіі» недаступныя. І ўсе работы выконваліся прафесіяналамі, пад кантролем супрацоўніка «Інстытута НАН Беларусі» і прадстаўнікоў Маларыцкага лясніцтва, па зацверджанай праграме. Пакуль альпініст працуе наверсе, унізе ідзе звычайная для гэтых месцаў жыццё – людзі спрабуюць абхапіць ствол дрэва, фатаграфуюцца, іграе гітара, недалёка, у спецыяльна адведзеным месцы, на вогнішчы гатуецца ежа …
Калі вы захочаце наведаць знакамітае дрэва, вы можаце зрабіць гэта ў любы зручны для вас час. Ніякіх грошай за прагляд цар-дуба не бяруць. Памятайце толькі пра тое, што праз шмат гадоў пасля вас сюды таксама захочуць прыехаць вашыя нашчадкі, і трэба захаваць для іх тое, што мы маем цяпер.