Алесь Родзін – адзін з найзнаных на Захадзе сучасных беларускіх мастакоў. Больш за дзесяць гадоў ён рэзідэнт артхаўса «Тахелес» у Берліне – сапраўднага анархічнага сквота, дзе жылі і тусаваліся «ахвяры мастацтва» з усяго свету. Не забываўся Алесь і пра Радзіму ды рэгулярна прывозіў з сабой у Мінск часцінку «Тахелеса».
«Большой» сустрэўся з творцам у Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва, дзе праходзіў дваццаты міжнародны фестываль «Дах», зладжаны намаганнямі Родзіна і ягонага сябра-паплечніка Змітра Юркевіча.
– У праграмцы сёлетняга «Даху» сказана, што пасля закрыцця «Тахелес»існуе як вандроўная арт-сядзіба. Ці не маглі б вы патлумачыць гэты момант?
– «Тахелес» – гэта быў магутны будынак у цэнтры Берліна, побач з Рэйхстагам, побач з бульварам Унтэр-дэн-Ліндан. Гэта брэнд, аброслы легендамі, кіпучы кацёл мастацкасці. Але для ўсяго бывае пачатак, росквіт, а потым надыходзіць і заняпад. Таму калі скончыўся тэрмін дамовы паміж уласнікамі і тахелесаўскай камунай, суд пастанавіў перадаць гэты будынак уласнікам.
Канешне, гэтага не варта было рабіць. Берлін пазбавіўся такога брэндавага месца, якое давала гораду праз наведнікаў-турыстаў вялікі прыбытак. А цяпер гэта чорная дзірка. Але брэнд тахелесаўскі застаўся. І цяпер той офіс, дзе працуюць кіраўнікі нашай плыні, перайшоў у іншы – хутчэй, віртуальны – стан.
Архіў знаходзіцца ў Патсдаме, тамсама праходзіць вялікая выстава мастакоў, якія былі звязаныя з «Тахелесам» – у тым ліку буйныя мае творы паказваюцца. Далей мы думаем пашыраць дзейнасць у Еўропе: ёсць запрашэнні зладзіць выставы ў Італіі ды Іспаніі.
– Сёння шмат кажуць пра неабходнасць стварэння ў Мінску падобнага арт-кластэра, шукаюць пад гэтую справу адпаведныя памяшканні (будынкі заводаў «Крышталь», «Гарызонт»). Што думаеце пра гэтую ідэю?
– Было б выдатна, мы пра гэта марылі. Але былі занятыя дзейнасцю ў Нямеччыне – мы ж адстойвалі «Тахелес». У Менску такі арт-цэнтр таксама патрэбны. Падобныя рэчы даюць мастакам адчуць, што яны не закорпаліся ў сваіх майстэрнях.
Бывае такі крызісны момант, калі ты не ведаеш, навошта гэта ўсё – твая творчасць. А «Тахелес» даваў магутнае адчуванне, што мастацтва патрэбнае, што ты маеш дыялог з аўдыторыяй, ты натхняеш аўдыторыю, яна інспіруе цябе – гэткі ўзаемаабмен. Любы мегаполіс павінен мець нешта падобнае. Іншая справа, я не ведаю, у якой гэта можа здзейсніцца форме.
Кожны горад, як асоба, мае свой твар. Мы ніколі не зблытаем, што такое Менск і што такое Берлін. Кожны па-свойму цудоўны, і кожны мае свае мегаполісныя пытанні. Тым не менш, мастацтва – гэта самае важнае. Усё знаходзіцца пад каўпаком мастацтва. Вуліцы з іх планіроўкай – гэта мастацтва, архітэктура – мастацтва, гэтаксама – дызайн, машыны, ілюмінацыя.
Тое мастацтва, што мастакі нясуць – яшчэ вышэйшага парадку – яно ідзе нібыта з падсвядомасці, нясе тыя вобразныя сістэмы, якія ўплываюць на свет. Мы ўсе звязаны на ўзроўні падсвядомасці, а гэта тая мова, якая нас лучыць. У нас жа ў Менску вялікае наваколле – амаль два мільёны чалавек, тут жыве шмат мастакоў, аўтарытэтныя ўстановы адукацыі – Акадэмія, Глебаўка і Парнат, шмат школак мастацкіх. Так што ў нас ёсць падрыхтаваная аўдыторыя, якая б з цікавасцю гэту ідэю ўспрыняла.
– Мастак, як і любы творца, па сваёй натуры інтраверт. Як вам удаецца, пастаянна знаходзячыся ў віры жыцця, пад пільнымі позіркамі сотняў турыстаў, як гэта было ў «Тахелесе», захоўваць канцэнтрацыю?
– Пэўны час, як інтраверт, я знаходзіўся сам-насам з працамі. Прыкладна з шасці ўранку чатыры гадзіны я меў дакладна, калі ніхто мне не замінаў і я быў за зачыненымі дзвярыма. Я праходзіў тыя працы, якія мяне цікавілі, і «змагаўся» з імі. Вёў адначасова (бо была вялікая плошча) тры ці чатыры.
Потым а дзясятай-адзінаццатай гадзіне адчыняліся дзверы і з’яўляліся гледачы. Калі яны ішлі, я таксама працягваў працу, але яна была ўжо тэхнічнага кшталту. І тым больш калі трэба было нам са Змітром ладзіць пэўныя інсталяцыі, то наўрад ці хто мог замінаць. Бо ўжо былі нейкія эскізы, акрэслены быў магістральны шлях.
Таму трэба проста быць больш пластычным: «інтраверт » зусім не пазначае, што мастак павінен замуравацца і заставацца толькі сам-насам з сабою. Не, гэта ўсё падаецца. Насамрэч, цікава глядзець, як утвараецца пэўны вобраз і як ён пачынае ўплываць на гледачоў. Гэта своеасаблівая лабараторыя – псіхааналітычная. І я не ведаю, дзе можна такую магчымасць, акрамя «Тахелеса», знайсці.
– Вы, галоўным чынам, займаецеся жывапісам, але некаторыя лічаць гэтую тэхніку неактуальнай. Як ставіцеся да падобных разваг?
– Менавіта ў «Тахелесе» я ўпэўніўся ў тым, што ёсць новыя віды мастацтва, а ёсць старыя, базісныя – гэта жывапіс, скульптура, графіка. Яны заўсёды застануцца, яны заўсёды прывабліваюць – на іх ідуць амаль што 80 % наведнікаў.
У медыях цвердзяць, што запатрабаваныя толькі новыя віды мастацтва. Прыкладам, відэаінсталяцыі – цудоўны від мастацтва, але яго адзін раз паглядзіш, другі, а трэці – ужо не захочаш. А да сапраўднага мастацтва, да творчасці такіх выбітных мастакоў, як Пікаса, Шагал, ты зноў і зноў звяртаешся, аналізуеш.
– А ці не цяжка вам у сваёй творчасці пераходзіць ад жывапісу да сучасных відаў мастацтва?
– Апроч жывапісу, я займаюся інсталяцыйнымі аб’ектамі, фота, відэаартам, перформансам. Проста надыходзіць такі перыяд, калі адчуваеш, што цікава ў якім-небудзь іншым рэчышчы паэксперыментаваць. Усё роўна адны і тыя заканамернасці ва ўсіх відах мастацтва існуюць. Гэта не залежыць ад таго, чым ты займаешся.
Я і ў гурце граў у свой час, складаў музыку… Зразумела, ёсць такая рэч, як супраціўленне матэрыялу. Але калі нейкая эмоцыя цябе ахоплівае ў стылёвым плане, можа адно не атрымацца, другое, але з трэцяга-чацвёртага разу ты ўжо перасільваеш гэтае супраціўленне і атрымліваеш нейкае вобразнае вырашэнне.
– У вас склаўся паспяховы тандэм з маладым перформерам, аўтарам інсталяцый і куратарам Змітром Юркевічам (Мітрычам). Як вы пасябравалі?
– У 90-я гады ў Менску быў цэнтр сучаснага мастацтва «Шостая лінія». Там мы і пазнаёміліся. Мне акурат тады прапанавалі ўдзельнічаць у міжнародным фестывалі перформансу «Навінкі», які мы ладзілі сумесна – Пятроў, Клінаў і я. У мяне ўзнікла думка, што, можа, мы ўдваіх з Мітрычам створым якую-небудзь трывалую рэч. І мы з ім прыдумалі перформанс ладзіць не ў Палацы мастацтва, дзе праходзіў фестываль, а на вуліцы Дзімітрава.
Там былі жывапісныя старыя руіны – цагляны мур з вокнамі без шыбаў. Перформанс палягаў на тым, што мы прычапілі сябе за гумкі і віселі ў паветры. Сабралася каля 500 чалавек – вялікая аўдыторыя. А мы вісім там, чытаем: я – Бероўза, Зміцер – нешта з Евангелля. Ужо гадзіну вісім, але ніхто не разыходзіцца, кветкі падносяць нам пад ногі, бутэлькі з рознымі напоямі. Ужо званы касцельныя пачалі званіць, нехта феерверк запусціў – і ўсё што ні адбывалася, выпадкова спалучалася з гэтым перформансам.
Пасля таго мы і распачалі сумесную дзейнасць, час ад часу ўдзельнічалі ў розных фэстах. А цяпер ужо са Змітром ладзім гэтыя «Дахі», таму што яны даюць нам магчымасць творча выліцца. Для нас гэта мікра-Тахелес, які мы ў сваіх «Дахах» працягваем, калі ўсе мастацтвы з’ядноўваюцца, калі ёсць нейкія буйныя кропкі ў творах, калі ўдзельнічаюць пачаткоўцы разам з прафесіяналамі, калі карціны спалучаюцца з інсталяцыямі рознага кшталту. Калі ёсць нейкі гістарычны кантэкст – як гэтым разам мы Тадэвушу Рэйтану фэст прысвячаем – патрыёту Літвы і Кароны, які смела выступіў супраць першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 г.
– Як вы можаце патлумачыць, што побач з жахлівымі, грувасткімі, нагружанымі дэталямі карцінамі ў вашай творчасці прысутнічаюць яркія жыццядайныя фігуратыўныя кампазіцыі («Сэрца», «Залаты ключык», «Натхненне»), няўлоўныя паветраныя абстракцыі, наіўныя працы з цыклу «Сузор’і»?
– Чалавек жыве паводле пэўных прынцыпаў. Кожны дзень, кожны пэўны перыяд – ён можа і тыдзень, і месяц доўжыцца – іншы настрой, іншыя жаданні. Адзін час ты ладзіш, як у мяне, вялікага фармату нейкую карціну, і там шмат усялякіх вобразаў, і прапускаючы гэта ўсё праз сябе, ты пачынаеш крыху вар’яцець. Раптоўна прачынаешся, у цябе ўзнікае нейкі сумнеў і табе хочацца нечага іншага. Тады хапаеш пэндзаль і крэмзаеш нацюрморт ці бярэшся за нейкі іншы кампазіцыйны жанр.
У мяне ёсць серыя «Сузор’і» ў гэткім дзіцячым стылі. Так ты адпачываеш. І заўсёды знаходзішся ў нейкім такім стане, што ў цябе, як у бурыданавага асла, ёсць наперадзе шматок сена, і ты за ім заўсёды бяжыш. І змена – гэта добрая такая рэч.
Усё роўна ты паглыбляешся, незалежна ад таго, ці ў цябе вясёлкавы каларыстычны настрой, ці больш сур’ёзны, усё адно ты яго ўвасабляеш так, што ён павінен цябе, у першую чаргу, узрушыць.
– Некаторыя вашы змрочныя працы нясуць прадчуванне нейкай катастрофы («Глабалізацыя», «Global Warning» і г. д.). Якой бачыцца вам будучыня нашай планеты?
– Мы, канешне, пражывём пэўны тэрмін, што сонейка будзе і ўставаць, і заходзіць у свой час. Але ёсць пэўныя пагрозы.
Па-першае, у глабальным сэнсе Зямля не можа пастаянна высмоктвацца. Скарбніцы яе могуць апусцець. Тут усё залежыць ад таго, як навукоўцы адолеюць энергетычнае пытанне. Да таго ж насельніцтва планеты ўсё павялічваецца: цяпер 7 мільярдаў, праз дзясятак гадоў – ужо 10. Праз тэхнічныя вынаходніцтвы нам давядзецца зрабіць так, каб усім было ўтульна. А як навука значна рухаецца, я ў гэтым сэнсе аптыміст.
З іншага боку, калі чытаеш нейкія сур’ёзныя рэчы – Біблію, працы вялікіх філосафаў – яны больш песімістычна ўсё прадказваюць, што, у рэшце рэшт, усё ідзе да свайго канца. Сонейка згасне – гэта будзе праз мільярд ці пару мільярдаў гадоў. А што такое мільярд?
Галоўнае, у бачнай прасторы стварыць утульную планетарную сітуацыю. Каб кожная асоба адчувала сябе ў годным стане. Вось да гэтага трэба імкнуцца. Я лічу, што мастацтва гэта робіць найперш. Яно лучыць, яно надае імпэт, інспірацыю для жыцця.
А тое, што змрочныя ў мяне працы – я іх выпрабаваў на вялізнай еўрапейскай аўдыторыі – менавіта яны прыцягваюць. Яны перадаюць, як мне ўжо казалі гледачы, стан нейкай барацьбы, пастаяннай заклапочанасці асоб. І гэта нейкім чынам – праз пластыку, праз каляровыя эфекты, праз плямы – стварае адчуванне, што мы жывём паўнакроўным жыццём.
– Што, на вашу думку, паўплывала на фармаванне вашай нястрымнай фантазіі?
– У дзяцінстве ў мяне было заўсёды шмат сяброў, з якімі мы розныя гульні прыдумлялі. А ўжо як сталець пачалі, сталі ракеты ладзіць. Гэта небяспечна, канешне, тым не менш, цікава было іх запускаць. Потым я пайшоў у авіямадэльны гурток, некалькі гадоў там займаўся, пакуль сабе руку не парэзаў так, што мяне на хуткай дапамозе забралі.
Далей ужо кнігі пайшлі, знаёмства з сусветнымі пісьменнікамі, з фільмамі. Асабліва вялікае ўздзеянне на мяне зрабілі сур’ёзныя стужкі, распачынаючы ад Курасавы, Таркоўскага, Параджанава, Бергмана і г. д.
Потым пайшлі нейкія студыі. У школе быў вялікі мастацкі гурток – тады я закінуў вучобу, і больш у гэтай студыі сядзеў: мне далі ключы, і ўжо настаўнікі на мяне махнулі рукой – няхай малюе. І так паступова, па прыступках, рухаўся па гэтым шляху.
– Як адбіўся на вас перыяд знаходжання ў андэграўндзе мастацкага жыцця за савецкім часам?
– Я быў у тым узросце, калі толькі скончыў мастацкі інстытут і стварыў ужо працу «XXI век». Яна так на мяне тады ўздзейнічала, што ўжо галюцынацыі пайшлі, быццам самалёты тыя лётаюць па небе і я не магу нікуды ад іх схавацца.
Сапраўднага андэграўнду ў Менску не было. Было мастацтва іншага кшталту, якое не ўспрымалася афіцыйна. Калі такое прыносілі на выставу, чулася: «Ты адкуль зваліўся? Гэта ж ідэалагічная дыверсія!» Зразумела, гэта ставіла ў тупік. Я проста не ведаў, дзе можна выставіцца.
Раз з’явілася прапанова нашага вядомага мастака Алеся Марачкіна зрабіць у Жодзіна выставу. Там я ўдзельнічаў, і гэта адбывалася ў адным з заводскіх цэхаў. Гэта была першая, мне падаецца, андэграўндная выстава на Беларусі ў 1975-м ці 1976 годзе. Зразумела, яна паўплывала, неяк натхніла.
Потым узнікла аб’яднанне «Форма», але тое было ўжо нашмат пазней, дзесьці ў 80-я гады. Гэта аб’яднанне зладзіла выставу «Панарама» ў сядзібе на беразе Свіслачы, недалёка ад Нямігі. Вось гэта ўжо быў прарыў.
– Гэта быў ужо авангард, а не андэграўнд?
– Так, гэта быў авангард. Потым ужо ў Варшаве зладзілі выставу ў будынку фабрыкі Нордліна. Алесь Тарановіч выступіў куратарам, удзельнічалі каля 20 нашых мастакоў. Было шмат наведнікаў.
Там я ўпершыню пазнаёміўся і з прадстаўнікамі нетрадыцыйнай сексуальнай арыентацыі. На адкрыццё прыйшлі геі – а тады яшчэ была жалезная заслона – дзіўна было бачыць іх адносіны: размаляваныя губы, хлопцы цалуюцца. А мы гарэлку жлукцім сваёй кампаніяй.
Гэта быў першы выезд у замежжа, калі можна Польшчу назваць замежжам, яна ўсё роўна была сацыялістычная. Бо насамрэч першы – гэта ўсё роўна быў Берлін у 2001 годзе, фестываль «Дах I», калі ўдзельнічалі 50 беларускіх мастакоў. Яго арганізавалі Алесь Тарановіч, Ігар Ермакоў, з беларускага боку Шунейка быў куратарам. Да гэтага часу ўся тая тахелесаўская эпапея і працягваецца.
– Кажуць, вашы карціны падобныя да галюцынацыяў. А як вы ставіцеся да разнастайных стымулятараў?
– Так, яны нагадваюць галюцынацыі. У іх прысутнічае элемент псіхадэлікі: я ж вывучаў тых мастакоў, што займаліся адпаведнымі доследамі. Але ў мяне псіхадэліка іншага роўню. Я іду праз жывапіс – яны больш праз графічныя выявы.
Я не ўжываю ніякія прэпараты, бо ў свой час, калі яшчэ былі выставы ў Польшчы, нагледзеўся, да чаго гэта даводзіць. Мастакі проста губляюць сябе. Для іх вось гэты транквілізатар ужо робіцца богам. Мне гэта непатрэбна.
Мастацтва – галоўны наркотык. Яно павінна ў цябе ў галаве круціцца і ў душы, з аднаго пералівацца ў другое. Каб ты прыходзіў з раніцы, адразу за пэндзаль – і пагнаў. Калі там час скончыцца? Вось гэта, я лічу, мройнасць сапраўдная.
Тэкст: Алесь Сухадолаў
Фота: Аляксандр Абуховіч
bolshoi.by