Наколькі беларусы дасведчаныя аб культуры адстойваць свае асабістыя правы? Пра тое, што трэба рабіць, каб «жыць, як у Германіі»; як атрымаць сапраўды смачную каву ў рэстаране або прымусіць тэлевізары мінскага метрапалітэна гучаць цішэй? Як пазбавіцца ад курцоў і тых, хто ўжывае лаянку на дзіцячых пляцоўках? Ці цяжка быць Бэтмэнам і не атрымліваць пры гэтым кожны дзень па мордзе, нам распавёў Філіп Чмыр. Прадстаўнік рэкламнага агенцтва Forte Grey ды лідар гурта Drum Ecstasy дакладна ведае, куды тэлефанаваць і чаго патрабаваць, каб абараніць свае інтарэсы.
– Большасць людзей, на жаль, не ведае сваіх правоў. І чамусьці прынята лічыць, што адзін чалавек не зменіць агульнай сітуацыі. Зменіць. Мы ж тут жывём, у нас тут кватэры, і не так проста памяняць гэты горад на іншы. Таму кожны павінен выйсці і агледзецца вакол, падправіць тое, што дрэнна, прывесці ў парадак хаця б навакольныя пару метраў… Многім падабаецца Германія: кажуць, што там усё ўладкавана і зручна для жыцця: «Якія прыбіральні: ёсць папера, усё чысценька, усё працуе!» А хто гэта зрабіў? Самі немцы арганізавалі вакол сябе прастору. З сябе трэба пачаць. Беларусы хочуць жыць, як у Германіі, а прыкладаць нейкіх намаганняў да гэтага не хочуць – гультаяватыя і закамплексаваныя…
– Адкуль бярэцца гэтае бяздзейнае сузіранне – ад жадання зліцца з натоўпам?
– Перш за ўсё – гэта няўпэўненасць. Наогул, мне здаецца, беларус вельмі моцна закамплексаваны. Што мне не падабаецца ў Мінску (і, дарэчы, трагедыя Мінска менавіта ў гэтым) – двухмільённы горад, напоўнены сялянамі, а не гарадскімі жыхарамі. Яны прыехалі ў Мінск і адчуваюць сябе тут чужымі, замежнікамі. Успомніце, як няпэўна мы адчуваем сябе за мяжой і трымаем дыстанцыю, не разумеючы, як сябе паводзіць у той ці іншай сітуацыі. Так і прыезджыя ў Мінску стаяць у разгубленасці і няўпэўненасці. У ідэале, знаходзячыся на сваёй тэрыторыі, чалавек павінен ведаць, як карыстацца тым, што нам дае грамадства і закон.
– А дзе вы ўзялі такія веды?
– Звычайна веды прыходзяць з вопытам адстойвання асабістых правоў у нейкіх пэўных сітуацыях. Да таго ж існуюць арганізацыі, у якіх можна пракансультавацца, у тым ліку і па тэлефоне. Можна патэлефанаваць у спажывецкі саюз, даведацца, на што вы маеце права, на што не маеце, распытаць іншых людзей, якія з’яўляюцца экспертамі ў пэўнай сферы. Напрыклад, у перыяд, калі ўсім вярталі памятыя і пажваканыя купюры, мой знаёмы, які працуе ў банку, распавёў, што яны не маюць права гэтага рабіць. Цяпер у кожнага банка свае крытэрыі па прыёме банкнот, але калі нейкая там ахоўная металічная нітка ў купюры не пашкоджаная (хай сама банкнота моцна пацяганая), яна з’яўляецца рабочай і ніякіх камісій за яе абмен быць не можа.
Яшчэ адзін жывы прыклад: зараз змагаюся з Lufthansa. Напісаў ліст у мінскі офіс, наступны пойдзе ў Нямеччыну – у лістах я выказваю прэтэнзіі па працы мінскага аддзялення кампаніі.
– Яны страцілі ваш багаж?
– Не. Пярэчаць майму жаданню стаць іх пасажырам. На тэлефонныя званкі не адказваюць на працягу сутак, хаця сцвярджаюць, што тэлефон спраўны. Таксама не адказваюць на пытанні, якія цікавяць мяне. Гэта значыць, офіс не працуе: я з інтэрнэту магу больш атрымаць, чым ад іх. А потым дасылаюць ліст-адпіску, які з’яўляецца хлуснёй у кожным пункце, перашкаджаюць атрыманню кнігі скаргаў на падставе таго, што я не купіў у іх білет. У гэтым яны, дарэчы, парушаюць Закон Рэспублікі Беларусь: я магу пісаць, колькі заўгодна ў кнігі скаргаў і павінен атрымаць на кожны сваю запіс пісьмовы адказ. Перашкаджаюць, хамяць, канфіскоўваюць пашпарт і робяць незаконную ксеракопію. У адзін з дзён я прывёў у офіс свайго сябра ў якасці сведкі, званкі здзяйсняў таксама пры відавочцах, зрабіў запіс гутаркі з мэнэджарам, афіцыйна паведаміўшы яму аб тым, што запіс здзяйсняцца…
– Напэўна, многія не адстойваюць свае правы, таму што гэта спалучана з велізарнай масай негатыву?
– А я сілкуюся гэтай негатыўнай энергіяй. Нядаўна я за справу «здаў» двух людзей у міліцыю. Затрыманыя падколвалі: «Ты што, Бэтмэн?» І я падумаў, што так, я Бэтмэн. Мне тут жыць. І я хачу, каб усе вакол працавала як належыць. Некалькі гадоў таму мы купілі кватэру. Мае сябры жывуць побач ужо гадоў пяць і размаўляюць каля акна, таму што ўнутры кватэры не працуе сотавая сувязь. Гэта значыць, на працягу пяці гадоў яны не паклапаціліся патэлефанаваць у Velcom, каб тыя ўсталявалі дадатковую соту (кожная сота ўяўляе сабой вобласць, якая пакрываецца адной станцыяй мабільнай сувязі). Ужо на трэці дзень пасля куплі кватэры я патэлефанаваў мясцоваму мабільнаму аператару. Прыехала тэставая каманда, праверыла, што менавіта не працуе, і да моманту засялення маёй сям’і ў кватэру, з размовамі па мабільным ўсё было ў поўным парадку. Прычым у любым пункце кватэры.
Банк не прымаў купюры – выгналі ўсіх, каго толькі можна было, скаргі я напісаў на ўсіх – зараз у мяне банк працуе спраўна. І каву мне добрую вараць у грамадскіх установах. І рыстрэта (якім ён павінен быць) мне робяць нават у вагончыку-кафэ пасярод парку Горкага.
– А дзе апісаныя крытэрыі якасці і смаку, напрыклад, для той жа кавы?
– Існуе рэцэптура. Рыстрэта – гэта рыстрэта. У гэтага слова ёсць канкрэтнае паняцце і апісанне, што гэта за напой і як ён варыцца. Ты прыйшоў у бар і заплаціў грошы, і маеш права выпіць тое, за што ты заплаціў, а не сербануць лайна за свае ж кроўна заробленыя. І пры гэтым сваёй маўклівай згодай з дрэннай кавай ты яшчэ пакідаеш чалавека ў аблудзе: ён будзе думаць, што ведае пра каву усё, а на самай справе нават рыстрэта зварыць як след не можа.
– Вам не крыўдна, што за спінай вас называюць…
– …Мудзіла, так. Гэта мяне абсалютна не турбуе. Мала таго, калі мне задаюць пытанне: «Вам што, больш няма чым заняцца?», я кажу: «Так, няма чым». Наступнае пытанне: «Ты што, мудак?» Я кажу: «Так, я мудак». Гутарка сябе вычарпала. Уздручыў – і пайшоў далей. А па-іншаму ніяк у Беларусі.
– Гэта значыць, калі мы не памяняем сітуацыю маўклівай згоды, само сабой нічога не змяніцца?
– Безумоўна. Вось прыклад. Многія мае знаёмыя хацелі бачыць у наборы тэлевізійных каналаў «Культуру». Я патэлефанаваў у МТІС, і супрацоўнікі сказалі, што могуць яго ўключыць у тэлевізійных сетках, калі атрымаюць лісты з трымастамі подпісамі. Мае сябры (каму гэта трэба было больш за ўсё) колькі я ні прасіў іх, нічога не распачалі. Далей містычным чынам канал «Культура» ў нас ўсё-такі з’явіўся. Я кажу: «Хлопцы, вы ж сядзіце ў інтэрнэце кругласутачна, набярыце МТІСаўскі адрас і напішыце ім “дзякуй”». Гэта азначае, што калі ў наступны раз будуць адключаць каналы, «Культуру» не крануць. Акрамя мяне ні адзін знаёмы мне чалавек гэтага не зрабіў, матывуючы тым, што «ў нас не было часу, і наогул – адстань: так, мы гультаяватае быдла». Дык вось да лянівага быдла і стаўленне павінна быць адпаведнае, і стойла для пражывання. Вось такая ў нас культура адстойваць свае правы: гэтая культура проста адсутнічае.
– Людзі аддаюць перавагу бяздзейнасці.
– Яны аддаюць перавагу хадзіць і «пярдзець» пра тое, як усё стала жудасна. Але што-небудзь зрабіць, каб змяніць сітуацыю, народ не можа.
– Вы ўпэўнены, што абранымі вамі захадамі чагосьці даможацеся?
– Ёсць тыя, хто любіць ныць з нагоды таго, што ўсё дрэнна. ККД ад гэтага ныцця – нуль. Затое мне кава варыцца згодна з рэцэптурай, у міліцыю хуліганы ходзяць пачкамі, студэнты не паляць у неналежных месцах. Ад мяне ёсць карысць. Ад ныцця сабе пад нос – ніякай.
– А як часта вы такім чынам адстойваеце свае правы?
– «Ні дня без радка». Так атрымліваецца. Я б з вялікім задавальненнем купіў кавы і пайшоў, не марнуючы свой каштоўны час. Дарэчы, звярніце ўвагу, як тэлевізары сталі ціха працаваць у метро.
– Ваша заслуга?
– У мяне ёсць аднадумец, з якім мы доўгі час і не адзін раз звярталіся ў службу метрапалітэна. Вынік – тэлевізары працуюць на нармальнай магутнасці, іх можна ігнараваць, калі не стаяць пад імі.
– Можаце расказаць, як адбываецца працэс барацьбы? Што на гэты конт сказана ў законах?
– На працягу двух тыдняў павінен быць адказ на ваш пісьмовы зварот. Я пішу скаргу, адну, другую, трэцюю. Урэшце, ім прасцей пачаць рабіць тое, чаго я дамагаюся, чым пастаянна адпісвацца.
– А чаму лічыцца, што ўсе адстойванні спалучаныя з вялікімі выдаткамі? Маўляў, суды пачнуцца, а гэта толькі выманне грошай…
– Пакуль мне не даводзілася сутыкацца з якімі-небудзь выдаткамі, суды ніхто не рызыкнуў ладзіць, і па колькасці перамог пакуль лік вяду я.
– Таварыства абароны правоў спажыўцоў зноў жа на вашым баку…
– Так, я з імі часам кансультуюся. Я, напрыклад, выклікаю міліцыю з вялікім задавальненнем з любой нагоды. Таму што я стаўлюся да міліцыі вельмі станоўча – гэта людзі, якія існуюць для рэгулявання канфліктных сітуацый, для таго каб навесці парадак. І калі іх не займаць прамымі абавязкамі, то яны знойдуць сабе іншае прымяненне, не заўсёды карыснае для грамадства. Таму я раз-пораз выклікаю міліцыю, пішу заяву, хуліганаў караюць. Цыгарэта ў парку або нецэнзурная лаянка можа абысціся парушальніку у пяць мільёнаў рублёў. Кажуць, што самцы становяцца агрэсіўнейшымі, калі ў іх з’яўляюцца нашчадкі, але мне здаецца, што я быў такім жа ваяўнічым і да нараджэння сына.
– А ў старасці Вы якім сябе бачыце? «Бурчыць звадны стары» – гэта будзе пра Вас?
– Навошта мне старасць, у мяне ўжо рэсурс на мяжы, у мяне ўжо часу няма. Я ўсюды наводжу парадак. Мне самому хацелася б трохі спакою, але я тут жыву – мне трэба арганізаваць прастору.
– Эміграцыя не вырашыць пытанне?
– Не. Мінск – мой горад.
– Ваша вечная барацьба – гэта схільнасць характару або нейкае місіянерства?
– Змагацца за свае правы хтосьці павінен, або мы разам будзем есці лайно. Чалавек марнуе кроўна заробленыя грошы, і ён павінен атрымаць на іх спіс паслуг. Ён мае права патрабаваць іх. Калі пачне лаяцца, нецэнзурна выказвацца, ён парушыць закон, яго можна спыніць, але калі ён усё робіць па розуме і спакойна – будзьце ласкавыя, выконвайце! Гэта ж правілы гульні, аб якіх мы дамовіліся.
– Выходзіць, што культура адстойваць свае правы пабудавана на пэўных ведах. Ведах непасрэдна аб сваіх правах і ведах аб належнай якасці таго ці іншага тавару, паслугі. Адкуль браць гэтыя веды, калі частка беларусаў нават не была за мяжой?
– Шмат інфармацыі ёсць у інтэрнэце. Там цяпер можна адшукаць досыць адказаў на свае пытанні і далей удзельнічаць у гутарцы на любую тэму. Але вопыт наведвання іншых краін, вядома ж, неацэнны. Калі вы паспрабавалі сапраўдны рыстрэта, то ўжо ні з чым яго не зблытаеце.
– Добра. Ці адбываецца нешта пазітыўнае вакол вас? Вы пра гэта робіце нататкі ў кнізе заўваг і прапаноў?
– Так, вядома! Калі мне падабаецца, як афіцыянтка мяне абслужыла, я абавязкова зраблю пра гэта запіс. Але гэта здараецца рэдка. Я займаюся недахопамі – гэта мая праца.
– А сябе вы як ацэньваеце?
– Як чалавек я агідны. Я ж сказаў – мудак. З іншага боку, на маю працу ў рэкламным агенцтве ніхто не скардзіцца, усе праекты праходзілі ўдала. І ў Drum Ecstasy я так жа сама паспяхова спраўляюся са сваімі задачамі. Трэба быць на сваім месцы і займацца тым, у чым ты разбіраешся, тады і незадаволенасць у людзей выклікаць не будзеш.
– Якім сферам больш за ўсё «дастаецца» ад вас?
– Рэстаранам, грамадскаму транспарту. Медыцынскім установам даставалася асабліва ў той перыяд, калі жонка была цяжарная.
– І як доўга даводзіцца чакаць вынікаў ад выказаных нездаволенасцяў?
– Наступствы маментальныя. Табе адразу ператэлефаноўваць, аказваюць павышаную ўвагу. Вынікі ў наяўнасці – у метро тэлевізары цішэй працуюць, у цэнтры горада вараць выдатную каву, у банках прымаюць купюры без камісіі, курцы рэгулярна папаўняюць казну.
– Вы ж і самі цыгары паліце?
– Так, але я не палю ў грамадскіх месцах. Не падумайце, што я выстаўляю сябе анёлам – я таксама п’ю і матам лаюся, але не палю ў дзіцячым парку і там, дзе гэта забаронена, не п’ю спіртное і не лаяўся ў грамадскіх месцах і пры дзецях. У выпадку, калі з мяне вылецела і мне зробяць заўвагу – папрашу прабачэння, усе могуць памыліцца. Але ёсць закаранелыя людзі, якія лічаць, што яны маюць рацыю і даказваюць гэта з пенай ля рота замест таго, каб ветліва папрасіць прабачэння. На ўсё ёсць свае правілы. І раз ужо мы ўсе ў адной гульні, то іх трэба прытрымлівацца.
Ганна Трубачова, Таццяна Смаленская
Фота: Аляксандр Tarantino Ждановіч