У кожную эпоху ёсць свой герой, характэрны выключна для яе. Пра яго пішуць, яго капіруюць, ім захапляюцца, яго ненавідзяць. “Герой” нашага часу – гэта футбольны хуліган.
Не сакрэт, што сучасны фанацкі рух у Беларусі бярэ пачатак яшчэ ў савецкай эпосе. Тады падзел у фанацкім асяродку калі і існаваў, дык выключна на “правых” і “левых” – тых, хто ездзіў за камандай па ўсім Саюзе, і тых, хто наведваў выключна хатнія гульні. Ад моманту, калі краіна здабыла незалежнасць, фанаты асабліва не дзяліліся: усе разам хадзілі на футбол, “прабівалі” выправы на “сабаках” (электрычках) і высвятлялі адносіны з апанентамі. Потым адбылося выразнае разгалінаванне: заўзятары, якія рэгулярна наведвалі фанацкі сектар, падзяліліся на ультрасаў і хуліганаў. Першыя займаюцца падтрымкай клуба на стадыёне, другія, адпаведна, – за яго межамі.
Фанаты мінскага “Дынама” ў Адэсе, 1991 год
Я памятаю часы, калі футбольныя фанаты былі ўжо з’явай заўважнай, але яшчэ не моднай. У пачатку нулявых пра іх калі і пісалі нешта ці паказвалі па тэлевізары сюжэты, дык гэта былі выключна тэндэнцыйныя матэрыялы. Змест быў прыкладна аднолькавы: або пра бойку паміж фанатамі пасярод горада, у якую давялося ўмяшацца праваахоўнікам, або пра беспарадкі на стадыёне. Ды і сама колькасць хуліганаў была адносна невялікай. Але пасля выхаду на шырокія экраны фільма “Хуліганы зялёнай вуліцы” з Элайджай Вудам у галоўнай ролі сітуацыя змянілася кардынальным чынам. Выявілася, што футбольныя хуліганы – гэта не толькі цяжкія падлеткі з бедных раёнаў, якія, накачаўшыся танным півам, руйнуюць усё вакол сябе ў прыступе бессэнсоўнай агрэсіі. У фільме футбольныя хулсы былі паказаныя адносна паспяховымі людзьмі, якія апранаюцца з густам. Менавіта пасля яго, як на мяне, быць футбольным хуліганам стала модна. Пад фэнаў пачалі касіць тыя, хто ніколі не быў на стадыёне, а тэмай каляфутболу зацікавіліся нават тыя, хто меў зусім цьмянае ўяўленне пра яго.
Фанаты мінскага “Дынама” ў Барысаве, 1999 год
Фанаты магілёўскага “Дняпра”, 2000 год
Сутычка мінскіх дынамаўцаў з гомельскімі фанатамі, 2001 год
Фанацкі сектар зборнай Беларусі ў Празе, 2002 год
У сярэдзіне нулявых гэтая цікавасць дасягнула свайго піку: цэлая плеяда аўтараў, якія пісалі на каляфутбольную тэматыку, займела статус культавых сярод чытачоў з былога СССР. Найперш гэта Дугі Брымсан з цэлым шэрагам кніг, а таксама Джон Кінг з легендарным раманам “Фабрыка футбола”, які потым экранізавалі. Актор Дэні Даер, які граў галоўную ролю ў гэтым фільме, быў потым вядоўцам у дакументальным серыяле пра футбольных хуліганаў. Ён вандраваў па розных краінах і сустракаўся з прадстаўнікамі хулс-руху. У Расіі з’явіліся і свае аўтары з ліку фанатаў, якія ўдала апісалі ўласны досвед у кнігах. Як тут не прыгадаць папулярны фільм “Каляфутбола”, які пабачыў свет гадоў таму. У нашай жа культурніцкай прасторы гэтая тэма ніяк заўважаная не была. І на беларускай мове, здаецца, нічога пра футбольных фанатаў не выходзіла.
Кнігі Дугі Брымсана на рускай мове
Але здараецца такое, што мы апераджаем суседзяў. Сёлета на беларускую мову быў перакладзены раман “Hool” Філіпа Вінклера, які пабачыў свет у 2016 годзе. Кніга атрымала станоўчыя водгукі ў прэсе, некалькі літаратурных прэміяў, а яе выхад стаўся заўважнай падзеяй на нямецкім кніжным рынку.
У сваёй кнізе Філіп Вінклер прыадкрывае завесу і пускае нас у закрыты для чужых свет нямецкіх футбольных хуліганаў. Прычым гаворка ў рамане ідзе не пра якіх-небудзь смешных пузатых мужыкоў, якія п’юць у пабах піва, спяваюць свае песні, а на эмоцыях могуць кінуць у паліцыю пластыкавы кубак ці крэсла. Героі Вінклера – гэта сур’ёзныя людзі, нездарма раман пачынаецца з фразы “Я грэю ў далоні сваю новую капу”. Далей ідзе смачнае апісанне “тэмы”, то бок лясной сустрэчы гановерскіх хуліганаў, да якіх належыць і галоўны герой з апанентамі з Кёльна.
Беларускае выданне рамана “Hool”
Па тузіне з кожнага боку. Першыя ў чырвоных майках, другія ў белых, капы ў роце, ляжачых не дабіваюць. Усё як у роліках, якія ў ранейшыя часы мелі вялікую папулярнасць на відэахостынгах – праўдзіва і жыццёва. Некалькі хвілінаў рубкі на чыстых руках, пасля якіх хлапцы ў белых майках аказваюцца заваленымі на зямлю, а чырвоныя святкуюць перамогу. Потым дарога дамоў, бары, піва.
Вінклер штучна не драматызуе сюжэт, бо чытачу і так зразумела: галоўны герой мае глыбокія псіхалагічныя праблемы. Па сутнасці, гэты твор – такая сабе рэтраспектыва, якая перасякаецца з сучаснасцю. Дзякуючы такому падыходу мы разумеем, якім чынам, чаму, а галоўнае навошта Хайка Кольбэ трапіў у банду футбольных хуліганаў і трымаецца за яе. А што яшчэ рабіць маладому чалавеку, у якога далёка не ўсё “ок” у сям’і, каханка – наркаманка, а сам ён жыве ў сапраўднага вар’ята, які зарабляе на нелегальных баях жывёлаў?
Здаецца, Хайка і рады быў бы ўжо “падвязаць” з хуліганізмам, але пры гэтым не бачыць для сябе спакойнага жыцця і перспектываў. Да ўсяго яшчэ і амбіцыі – Кольбэ песціць спадзеў, што прыйдзе час, калі ён пачне руліць брыгадай. І мае для таго ўсе падставы. Рэч у тым, што запраўляе ў групоўцы Аксель, дзядзька галоўнага героя. Ён жа з’яўляецца і ўладальнікам трэнажорнай залы “Вотан”, дзе працуе Хайка.
У бандзе людзі розныя, як і ў рэальным жыцці: нехта працуе дворнікам, нехта беспрацоўны і жыве на грашовую дапамогу ад дзяржавы, а хтосьці мае перспектыўную працу з салідным заробкам або вучобу з добрымі магчымасцямі. І ўсіх гэтых людзей аб’ядноўвае адно: любоў да роднага горада, клуба “Гановер 96”, за які яны “ганяюць”, і жаданне перабіць усіх апанентаў. Чым, уласна кажучы, з пераменным поспехам яны і займаюцца. Не дзіўна, што сам футбол у кнізе амаль адсутнічае. Збольшага хуліганы глядзяць гульні любімай каманды ў бары, які з’яўляецца пунктам збору гэтай кампаніі.
Лейтматыў твора – каб усе гаварылі пра Гановер. Хлапцы натхняюцца мінулымі перамогамі, вельмі востра перажываюць цяперашнія паразы і прагнуць прызнання ў будучыні. Вінклер нібыта апавядае нам пра маргіналаў, якія б’юць адно аднаму морды, займаюцца дробным крыміналам і незадаволеныя сваім месцам у жыцці. Але мне падаецца, што найперш, ён паказвае партрэты людзей, якія паверылі ў абстракцыю. І гэтая абстракцыя (чытай – клуб) – адзінае ў жыцці, што не дае ім зламацца пад цяжарам абставінаў. Бо болей нічога вартага і не засталося… Прынамсі для Хайка Кольбэ.
Філіп Вінклер
Таксама ў рамане добра раскрытая тэма нігілізму. Галоўны герой з развіццём сюжэту раз за разам расчароўваецца ў многіх рэчах. Ён ненавідзіць наркадылераў, якія прадаюць наркотыкі ў дзядзькавай залы, ды іншых, з кім Аксель мае справу. Яму праціўны павольны “буржуазны лад жыцця” большасці немцаў. Але разам з гэтым відавочна, што сам Хайка прагне спакою. Ён расчараваны ў ідэях, якія папулярныя сярод фанатаў і некалі яму самому імпанавалі, але пры гэтым не здраджвае ўласнаму кодэксу. Як сярэднявечны рыцар або самурай, ён працягвае рухацца ў аднойчы абраным кірунку і не збіраецца збочваць. Хутчэй наадварот: кожная новая няўдача ў жыцці толькі загартоўвае ягоны характар і мацуе веру ў тое, што Хайка робіць.
Кніга “Hool” Філіпа Вінклера – гэта не трывіяльнае масавае чытво пра футбольных фанатаў з банальным сюжэтам, а таму яна сапраўды вартая прачытання. Цікавая яна будзе як ангажаваным у фанацкі рух, так і тым, для каго такая з’ява, як футбольны хуліганізм – цёмны лёс.
Канстанцін Касяк, budzma.by
Шукайце раман "Hool" у кнігарнях, або замаўляйце на knihi.by.
