Аповед пра венецыянскую панаму нечакана перацёк у тэму Іосіфа Бродскага. Бо з ЖЖ-каментара да тэксту (спасылкі на “Будзьму” параскідала, вядомая справа, дзе магчыма па сеціве) даведалася, што “Смерць у Венецыі” — улюбёны фільм паэта. І калі днямі перагарнула бібліятэчную кнігу Томаса Мана, якую брала, каб сфатаграфавацца для вышэйадзначанага эсэ, на форзацы знайшла алоўкавы надпіс, зроблены ўласнай рукой 10 гадоў таму:
«Иосиф Бродский Сан-Микеле».
Сан-Мікеле — гэта могілкі ў Венецыі, дзе пахаваны паэт. Калі ён памёр, я моцна гаравала з тыдзень, напэўна. Нічыя смерць так моцна не ўражвала, ні дагэтуль, ні пасля. Нават Чэслава Мілаша, які больш чым хто паўплываў на станаўленне мяне як “поэта”.
Няўцешнае гора захліснула з галавой. Гора незразумелае, бо насамрэч Бродскі — не сказаць каб улюбёны паэт. Хутчэй адзін з выбраных. Ці, можа, слёзы былі ўсведамленнем незаменнай страты для ўсяго чалавецтва? Высакамоўна, але інакш не патлумачыш нагоду для жалобы. Моцныя перажыванні былі ўзнагароджаныя — неба паслала сустрэчу з нябожчыкам. У сне.
Сон:
“У камунальнай кватэры (да гэтага я ніколі не была ў камуналцы) толькі кухні. У першай — пажылая незнаёмка. Сівыя валасы ідэальна ўкладзеныя. Царскі выгляд мае. Між тым сядзіць на простым зэдліку за пустым сталом. Сядаю побач. Я спачатку крыху бянтэжуся. З арыстакратычнымі асобамі не мела зносін дагэтуль. Ды яна са мной па-простаму. Падпусціла, нібы роўню. Размаўляем пра тое-сёе. У кухню нехта заходзіць. Не бачу яго. Але, чую, падышоў са спіны. І раптам пацёрся шчакою аб маю шчаку. Жорсткае шчацінне падрапала мне скуру да крыві. І уладкаваўся побач няголены мужык. Жанчына ажывілася — са мной была такая далікатная. А з мужчынам, што нашмат за яе маладзейшы, разышлася. Уся стрыманасць куды толькі падзелася. Зарумянілася, прычоска раскудлаціліся. Вачыма страляе — толькі іскры, і ён у адказ пастрэльвае. Узаемная зацікаўленасць. Я ціхенька сышла.
Накіроўваюся да наступнай кухні, упэўненая, што там Іосіф Бродскі. Па дарозе ў калідоры прыдумляю, як бы яму чым смяшней расказаць пра пашкоджаны твар:
“У яго шчацінне, нібы голкі вожыка…” Не.
“Як цвікі…” Таксама нешта не тое.
“Шчацінне падобнае да калючага дроту!” Эўрыка!
Больш літаратурна мне не выкруціць, тым больш у сне.
Заходжу ў кухню, дзе сапраўды Іосіф Бродскі за кухонным сталом ля начнога акна без фіранкі. Голая лямпачка пад столлю. З мэблі толькі стол ды зэдлік. Іосіф піша вершы ў вялікі сшытак накшталт свірнавага.
На маё з’яўленне падымае галаву, і я хутка расказваю свой жарт. Усміхаецца ў адказ. Спачуванне і дабрыня ў гэтай усмешцы. Ледзь адчувальная просьба пакінуць яго ў спакоі ва ўсмешцы той. Яму ж трэба пісаць. Ці ж не зразумела?
Я і сама ведаю, што ў яго — місія.
І, вядома ж, хутка сыходжу, расшаркваючыся і па-дурному ўсміхаючыся, але з пачуццём выкананага абавязку. Я і сама здагадвалася, што жарт пра шчацінне ідыёцкі. Калі наогул можна лічыць яго жартам. Але па сонных законах усё было выканана правільна.
Выйшла на двор — пачыналася завіруха, а на мне толькі школьная сукенка. Дзіўна, але не холадна. Удалечыні пад ліхтарамі, хаваючы ад снегу твары ў каўняры, ішлі мінакі. У сетках — ці то кавуны, ці то капуста. О адзінота сярод быту! І раптам я так востра адчула, што больш ніколі, ніколі не ўбачу Іосіфа Бродскага, што горка заплакала цёплымі слязьмі і прачнулася ў слязах, працягваючы галасіць”.
Хутка я сапраўды трапіла ў Ленінград (ніколі не навучуся называць горад Пятра Санкт-Пецярбургам, шмат разоў спрабавала — безвынікова), і адзін з “Аднакласнікаў”, якімі даўно не захапляюся, фатограф А., дазволіў пажыць у яго майстэрні (пакой у камунальнай кватэры) на Ліцейным праспекце.
На Ліцейным праспекце!
Насупраць дома Мурузі!
Дзе жыў Іосіф!
Прысутнасць духа Іосіфа не пакідала мяне падчас кароткага тыднёвага гасцявання ні на хвіліну. Але ў канцы паездкі здарылася атрымаць канкрэтныя зносіны з тагасветам. Хочаце верце, хочаце — не.
Але па парадку.
У канцы паездкі чамусьці скончыліся грошы. Адзін дзень усяго заставалася дажыць нам з дачкой-школьніцай у горадзе на Няве. У гасціннага А. пазычаць няёмка. Ён і без таго бясплатна пасяліў, вячэрамі карміў. Ды яшчэ і зваротныя квіткі купіў. У поўным адчаі выйшла я на начную вуліцу. Села насупраць дома Мурузі ля нейкага цёмнага пад’езда на нейкія халодныя ланцугі з бутэлькай джын-тоніка. Адзіны даступны жабраку алкаголь. Накіравала вочы ў вокны, дзе, як меркавала, жыў калісьці Іосіф, а дух ягоны, па маім п’яным разуменні, павінен быў там знаходзіцца і цяпер — менавіта ў кухні за пісьмовым сталом. І звярнулася я да яго з маленнем:
— Іосіф, дапамажы! Я ніколі цябе не прасіла і, спадзяюся, не папрашу, але не ведаю, як мне дажыць, на якія шышы, апошні дзень у тваім горадзе. Нікога бліжэйшага за цябе ў мяне тут няма. Пачуй мяне, Іосіф!
Літаральна праз хвіліну з-за павароту з’яўляецца фігура, накіроўваецца ў маю цемру і спачувальна пытае з лёгкім азіяцкім акцэнтам:
— Дзяўчына, як цябе зваць?
— Мяне клічуць г…о, — адказваю шчыра.
Незнаёмца адказ мала таго што не здзівіў, а наадварот, быццам прыцягнуў, ён нават прысеў на ланцуг да мяне.
— У чым твая праблема, дзяўчына?
— Мне патрэбныя грошы. Зусім няшмат. Ці прадукты. На зваротную дарогу.
У незнаёмца настрой быў значна горшы за мой. Сябар ягоны загінуў менавіта ў гэты дзень. Можа, з роспачы незнаёмец і павёў мяне ў начную краму, накупляў ежы цэлы пакет. Добрапрыстойныя цёткі асуджальна шыпелі ўслед. Таму што пасланец Бродскага быў афганец, каб вы ведалі. Ці правільна афганістанец? Імя меў Таліб. Самае дзіўнае — ён амаль не чапляўся. Нічога такога. І грошы для мяне выграб усе, якія былі ў кашальку. Менавіта колькі трэба.
Я шмат чаго чакала ад вандроўкі, але каб вось так…
Разумею, што сорамна паказваць уласную непрыстасаванасць да жыцця. Людзі ж аддаюць перавагу годным героям, прыгожым гісторыям. Дык раскажу прыгожую. Кароткую і не сваю. Але пра Іосіфа:
Маёй сяброўцы М., якая, дарэчы, пазнаёміла мяне з Бродскім, падарыўшы двухтомнік ягоных вершаў, шчодрай М., вельмі падобнай у свае найлепшыя часы да Марыі Сацані — італьянскай жонкі Іосіфа, прысніўся сон.
Быццам доўга блыталася яна па змрочным лесе і калі зусім страціла надзею выбрацца, раптоўна трапіла на паляну са старадаўняй дваранскай сядзібай. І з гаўбца моўчкі глядзяць на яе Іосіф Бродскі, Мэрылін Манро з яркімі сваімі вуснамі і Адольф Гітлер.
М. разглядае тройцу, тройца ўважліва вывучае М.
І ўсё на гэтым.
Мы з М. вытлумачылі дзіўную гэтую з’яву як непарыўны саюз Мудрасці, Жыцця і Смерці — мудрасць нібы масток паміж смерцю і жыццём. Вядомая справа, што Гітлер — смерць, Манро — кароткае яскравае жыццё, а Іосіф Бродскі, значыцца, масток. Ажурны і трывалы, як масткі яго ўлюбёнай Венецыі…
Іншыя трактоўкі прымаюцца.
Таня Скарынкіна