Што больш актуальна для нашага грамадства: культура ці культ апранацца? Як модзе ўдаецца ўбраць нас у неверагодныя і смешныя рэчы? Ці змогуць крамы накшталт H&M або маладыя мясцовыя дызайнеры пацясніць дзяржаўныя прадпрыемствы на беларускім рынку адзення? Чаму людзі не спяшаюцца «купляць беларускае»? Для чаго нашы жанчыны ўбраныя паводле прынцыпу «заўсёды пры парадзе»? Якім атрыбутам трэнду «па-багатаму» аддаюць перавагу нашы грамадзяне? І, дарэчы, адкуль у нас жаданне апранацца не па сродках — у гутарцы з дызайнерам Іванам Айплатавым. Чарговае інтэрв’ю праекта «Культура паляпшае жыццё!».
— Еўрапейцу складана растлумачыць, як можна выдаткаваць усю зарплату на адны джынсы. А між тым менавіта так паступалі нашы бацькі. Заходнім суседзям не зразумець, што гэта адбывалася не ад раскошнага жыцця, а таму, што дастаць замежную вопратку ў СССР было не проста. І людзі рады былі купляць яе за любую цану, каб адчуць сябе непаўторнымі. У тыя часы дзяржава асабліва моцна працавала над папулярызацыяй светлага вобраза савецкага грамадзяніна і сачыла за тым, каб людзі не захапляліся згубнымі ідэямі буржуазнага свету, каб не вылучаліся з большасці, былі падобнымі адзін на аднаго, «маршыравалі ў нагу». Любое адхіленне ад вобраза сціплага, працавітага савецкага працаўніка расцэньвалася ледзь не як здрада радзіме. Ні пра якія праявы індывідуальнасці (у тым ліку і ў вопратцы) казаць не даводзілася. У дамах і цэнтрах моды праходзілі мастацкія саветы, на якіх вырашаўся лёс той ці іншай мадэлі адзення, і на прылавак у выніку траплялі безаблічныя анучы — такія ж, як рэаліі таго часу: шэрыя і маркотныя.
— Як сітуацыя змянілася цяпер? Як сёння апранаюцца беларусы? Ці важна ім, як яны выглядаюць?
— Сёння на постсавецкай прасторы шмат што змянілася ў лепшы бок: нам даступная любая інфармацыя і разам з ёй — любое адзенне, з’явілася магчымасць выбару і самавыяўлення праз вонкавы выгляд. Але разам з тым, як ні дзіўна, праблема безаблічнасці і шэрасці ўсё яшчэ актуальная для нашага грамадства. Людзі прывыклі не вылучацца (можа, з прычыны нізкай самаацэнкі, прышчэпленай з дзяцінства), па інерцыі імкнуцца выглядаць, як навакольныя.
З іншага боку, мы частка сучаснага свету, які таксама дыктуе пэўныя тэндэнцыі таго, як выглядаць і чаго хацець ад жыцця. Ва ўсіх СМІ прапагандуецца глянцавае раскошнае жыццё і вечная прыгажосць. Эпоха спажывання трывала пасялілася ў галовах сучасных людзей: мы залежныя ад камфорту, грошай, пастаяннага ўдасканалення ўмоў жыцця. Плюс ёсць асаблівасці, характэрныя для нашага рэгіёну, — уласцівае постсавецкаму чалавеку імкненне «жыць па-багатаму». І ў сумесі з навязанымі нам каштоўнасцямі і перажыткамі савецкага мінулага людзям цяжка разабрацца, выпрацаваць сваю сістэму каштоўнасцяў. Асабліва цяжка даводзіцца неакрэплай свядомасці падлеткаў: ім цяжка супрацьстаяць прадуманым прафесіяналамі PR-кампаніям (занадта розныя вагавыя катэгорыі), і часцяком яны прымаюць навязанае ім уяўленне аб тым, якім павінна быць іх жыццё. У нейкім ўзросце яны, вядома, прыходзяць да ўласных меркаванняў, праўда, часцяком паспяваюць нарабіць памылак.
Паглядзіце, сёння з дапамогай глянцу, «інстаграмаў», сацсетак фармуецца свет забавак — раскошныя падарожжы, прыгожыя людзі, жыццё сярод дарагіх рэчаў, заканадаўства моды — адбываецца падмена паняццяў, замяшчэнне сапраўдных каштоўнасцяў. Нас пастаянна раскручваюць на нешта, і беларусы так жа, як і іншыя народы, знаходзяцца ў гэтай сістэме. У такой жыццёвай сітуацыі адзенне з’яўляецца дрэс-кодам для рэакцый, схемай для ўспрымання чалавека, зносін з ім. Гэта зноў жа навязаныя нам прадстаўленні, але яны вельмі моцна ўкараніліся ў нашай свядомасці. Я думаю, толькі чалавеку, які адбыўся і цалкам ўпэўнены ў сабе, не істотна, як ён выглядае.
— А што Вы можаце расказаць пра чалавека па тым, як ён выглядае?
— Я шмат ведаю пра вопратку, пра яе вытворчасць, колькі каштуе тканіна, колькі ніткі. Гледзячы на адзенне чалавека, я магу вызначыць склад тканіны, сабекошт рэчы, сказаць, дзе гэта выраблена і колькі прыкладна каштуе. Падлік адбываецца ў маёй галаве нехаця — прафесійная дэфармацыя. Гэта свайго роду антрапалогія.
Часам здараецца, што нейкі цікавы аксэсуар на чалавеку кажа пра яго больш, чым уся яго вопратка. Вось, скажам, прыгожыя каралі на вас у добрым спалучэнні кажуць аб вашай неардынарнасці, незвычайнасці. Дарэчы, умелае выкарыстанне аксесуараў (брошак, хустачак, біжутэрыі) пакуль яшчэ не характэрнае для беларусаў. Яны альбо зусім не надаюць увагу дробязям у вопратцы, альбо ўпадаюць у іншую крайнасць са сваёй цягай да цацачак і багацця страз. Гэта таксама жаданне хоць крыху далучыцца да грамадства іншай ступені, трапіць у той свет, дзе, на думку большасці, брыльянты — прадмет штодзённага ўжытку.
— Гэта таксама імкненне жыць «па-багатаму»? Новы «малінавы пінжак» свайго часу?
— Я, дарэчы, калі жыў у Паволжы, зарабляў вырабам малінавых пінжакоў і чорных доўгіх паліто на поясе, якія былі вельмі модныя ў 90-х гадах. Гэта былі асноўныя атрыбуты тых хлопчыкаў, якія называлі сябе «хуліганамі», яны рамантызавалі сваё бандыцкае жыццё, і нашэнне чорных паліто і малінавых пінжакоў з’яўлялася свайго роду дрэс-кодам датычнасці да пэўнага сацыяльнага пласта. А чаму менавіта малінавы пінжак быў востра папулярным? Хто-небудзь з гэтых хуліганістыя хлопцаў, трапіўшы ўпершыню за мяжу, убачыў клубныя (часцяком студэнцкія) пінжакі з эмблемай на лацкане і палічыў іх немагчыма крутымі прадметамі гардэроба. Так яны трывала замацаваліся ў храналогіі постсавецкай прасторы 90-х гадоў.
— А што сёння з’яўляецца «малінавым пінжаком» для беларусаў?
— «Малінавы пінжак» замянілі сумачкі «луі вітон», вырабленыя ў Гуанджоў, «лабутэны», вырабленыя ў Падмаскоўі. «Малінавага пінжака» як такога сёння няма, але ёсць нейкія дэталі адзення, якія асабліва папулярныя ў тутэйшых шыротах. У іх лепш за мяне разбіраюцца кірмашовыя гандляры. У мужчын гадоў 45-50 я часта бачу якія-небудзь дзіўныя кепкі. Бліжэй да 60-ці любяць апранаць нешта накшталт шапкі, каб вушы ад холаду прыкрываць.
Зрэшты, мода сёння ва ўсім свеце дыктуе нейкія тыповыя рашэнні, бо гэта зручна і камерцыйна апраўдана. Увесь бізнес моды на гэтым трымаецца. Напрыклад, возьмем штаны формы slim. Ствараючы тэндэнцыю папулярнасці гэтых штаноў, модная індустрыя разумее, што такая вопратка будзе прадавацца да таго часу, пакуль кожны не набудзе сабе па дзясятку мадэляў. І вось калі гэтыя штаны апануюць апошнія рынкі свету і кожны гандляр атрымае за іх грошы, мода пачне навязліва прапаноўваць іншую мадэль штаноў. І мы тут жа станем купляць іх. Прасоўванне новай мадэлі пачнецца зверху, з больш прагрэсіўных і забяспечаных пакупнікоў. Кансерватыўныя пакупнікі будуць казаць: «Ды не, мы гэта ніколі не надзенем, гэта ж жах!» Але мода і іх прымусіць. Поўныя дзяўчыны скажуць, да прыкладу: «Не, гэтыя галіфэ не з нашымі сцёгнамі насіць», але павальнае захапленне дойдзе і да поўных, калі спрацуе жаданне мець «як ва ўсіх». І мода ў чарговы раз прымусіць нас масава прыбрацца ў самыя неверагодныя і смешныя рэчы. Бізнес моды на самай справе вельмі здзеклівы.
—«Я вырашаю, што вы заўтра ў нас купіце», так?
— Гэта на 100% так. Ёсць, вядома, людзі, якія думаюць, што яны вельмі незалежныя і супернеардынарныя, яны могуць быць па-за тэндэнцый. На жаль, гэта вялікая памылка. Немагчыма застацца ў баку ад модных павеваў, як ні старайцеся, — усе мы знаходзімся пад уплывам інфармацыйнай прасторы, асноўным пасылам якой з’яўляецца выпампоўванне з нас патэнцыялу, у тым ліку ў выглядзе грашовых купюр.
— Гэта калі казаць аб масавай модзе. А што тычыцца мясцовых дызайнераў? Кожны з іх прапануе сваё бачанне беларускай моды, арыентаванае на малую частку аўдыторыі. Ці проста маладому дызайнеру адкрыць сваю справу і наладзіць вытворчасць у Беларусі?
—Так, у апошні час у Беларусі з’явілася шмат новых імёнаў у галіне вырабу адзення. У нас цяпер спее толькі першая хваля дызайнераў, якія ўшчыльную падышлі да стварэння ўласных брэндаў. Шмат у чым яны развіваюцца дзякуючы Тыдням моды, таму што паказаць самастойна сезонную калекцыю і потым яе прадаваць — гэта велізарны ўчастак работы і вялікія фінансавыя выдаткі. Толькі з прыходам маладых хлопцаў рынак дызайнерскага адзення стаў паступова развівацца. І канкурэнцыя ўсім нам на руку: гэта падштурхоўвае да хуткага і рознабаковага ўдасканалення.
Ці проста адкрыць свой бізнес? Ніякіх праблем я не бачу: ўпэўнены, хто хоча займацца любімай справай, хто працавіты і настойлівы, стане паспяховым пры любых абставінах. Нават у блакадным Ленінградзе людзі вясельныя сукенкі шылі. У нас жа сітуацыя значна прасцейшая: ёсць законы, якія дазваляюць у кароткі тэрмін заняцца прадпрымальніцтвам, існуе спрошчаная форма падаткаабкладання. Працуйце!
— Гэтыя меры дазваляюць выжыць маладым мадэльерам?
— Скажам так — спрыяюць легальнаму прадпрымальніцтву. Ужо сапраўды не ўскладняюць ім жыццё. Для параўнання, у савецкі час тыя мадэльеры, хто шыў вопратку на хаце, маглі трапіць пад тры артыкулы: крадзеж дзяржаўнай маёмасці (таму што больш за трох маланак у краме купіць нельга было, і калі іх у цябе 20 — значыць, ты недзе скраў), незаконная дзейнасць і нявыплата падаткаў. І ўсё роўна шылі на хаце. У тыя часы нельга было зарэгістравацца як ІП — людзі адкрывалі велізарныя вытворчыя цэхі і падпольна забяспечвалі сваімі джынсамі ўвесь Савецкі саюз. Прычым па якасці яны не саступалі імпартным, нягледзячы на адсутнасць аверлокаў і нармальных швейных машын. Гэта значыць, нават у тых умовах людзі знаходзілі выхад, каб займацца сваёй справай, зарабляць грошы. А тыя скаргі, якія сёння можна пачуць ад маладых спецыялістаў пра цяжкія працоўныя ўмовы, — я думаю, не больш чым праява ляноты. Лянота — гэта наогул біч нашага грамадства.
— Лянота таксама прычына безнадзейнай адсталасці беларускіх дзяржаўных швейных кампаній, неактуальнасць выпускаемай імі прадукцыі? Як растлумачыць існаванне прадпрыемстваў, якія ўпарта выпускаюць несучасны і вельмі дарагі прадукт? Толькі дзеля таго, каб забяспечыць людзей рабочымі месцамі?
— Мастацкія саветы да гэтага часу кіруюць балам нашай вытворчасці. І па-ранейшаму хтосьці родам з СССР вырашае, як ператварыць нас у шэрую масу… Народ ужо гатовы да таго, каб самавыяўляцца праз вопратку, але дзяржава, абараняючы ўнутраны рынак, да гэтага часу фінансуе прадпрыемствы, якія выпускаюць нятанную і неактуальную вопратку, якую мы бачым на вешалках ГУМаў, ЦУМаў.
Але гэта часова, і я ўпэўнены, што рэальная эканоміка пераможа: у цяперашнім становішчы беларускім прадпрыемствам лёгкай прамысловасці не лёс выйсці на самаакупнасць. Таксама трэба час, каб адбыліся нейкія якасныя змены. Зразумела, што нашай сучаснай гісторыі моды ўсяго 15 гадоў — столькі гадоў таму пачаліся першыя Тыдні моды ў Маскве. Дык чаго ж хацець? З часам ўсталююцца нармальныя рынкавыя ўмовы, канкурэнцыя. Трэба кардынальна мадыфікаваць сістэму лёгкай прамысловасці. Пакуль пажылыя людзі з савецкімі поглядамі кіруюць беларускім светам моды, цяжка ўявіць сабе сучаснае і актуальнае развіццё гэтай галіны. Трэба, нарэшце, пачаць працаваць паводле законаў сусветнай масавай індустрыі моды.
—А якому шляху развіцця аддалі б Вы перавагу: пусціць сюды крамы тыпу H&M (з недарагім і актуальным адзеннем) або чакаць, калі нашы «алесі» і «світанкі» стануць думаць сучасна?
— Мне здаецца, што Ikea, H&M, Zara і іншыя не з’яўляюцца тут толькі таму, што ўсе дзяржаўныя прадпрыемствы адразу лягуць. Але штучнае стрымліванне прасоўвання імпартных брэндаў — гэта таксама вар’яцтва: людзі з’ездзяць у Літву, Расію, купяць сабе ўсё, чаго няма ў нас, і ў любым выпадку наша індустрыя страціць пакупніка з яго сродкамі.
— Гэта значыць, разумней было б пусціць да нас заходнія брэнды?
— Разумней даць штуршок для развіцця ўнутры краіны сваіх модных кампаній, каб з’явіўся беларускі H&M. Сёння ў Беларусі існуе вялікі дэфіцыт недарагога і сучаснага адзення. Таму калі каму-небудзь удасца стварыць кампанію, якая зможа канкураваць з H&M або Zara, гэта прынясе добрыя грошы.
— Але тут узнікае пытанне, ці цэняць беларусы вопратку, якая выпускаецца на радзіме.
— Новаму айчыннаму брэнду цяжка заваёўваць давер беларусаў. Таму што ў дадатак да наяўных гістарычным перадумоваў і эканамічных фактараў ёсць прадузятае стаўленне да ўсяго беларускага. Мясцовых дызайнераў, якія тут пачынаюць нешта рабіць, ніхто не ўспрымае ўсур’ёз. Калі хочаш, каб цябе заўважылі, трэба перамагчы ў амерыканскай тэлеперадачы — і ты адразу станеш супергероем.
— У вас ёсць нейкія рэкамендацыі, як прасоўваць беларускі прадукт?
— Пакуль беларускія дызайнеры ўнікаюць у тое, як працуе свет моды і што ад іх патрабуецца, пакуль яны фармуюць свой стыль, напрацоўваюць кліентаў, праходзіць каштоўны час. У нас ёсць светлыя галовы, якія здольныя ствараць брэнды масавага і сучаснага адзення, проста эканамічныя ўмовы на дадзены момант такія, што гэтыя светлыя галовы вымушаныя прабівацца скрозь шматлікія перашкоды, якія тармозяць развіццё іх бізнесу.
— Якой Вам бачыцца беларуская культура апранацца гадоў праз дваццаць?
— Людзі будуць усе як адзін рабіць тое, што ім скажуць: індустрыя моды будзе па-ранейшаму вадзіць ўсю планету за сабой, нібы граючы на чароўнай дудачцы. Знойдзецца ад сілы з дзясятак рэвалюцыянераў ва ўсім свеце, якія будуць насіць адзенне з «пластыка і кардона», не прымаючы тканіну. Думаю, што хуткасць і зменлівасць моды ўзрасце ў шмат разоў. Глядзіце, у 18 стагоддзі сукенка каштавала больш, чым статак кароў, і яно перадавалася ад пакалення пакаленню. А сёння некаторыя кампаніі вырабляюць па 12 калекцый у год, гэта значыць, кожны месяц — новая калекцыя, новы модны кірунак. Магчыма, у будучыні ўсё набудзе яшчэ больш вар’яцкы тэмп — прыдумаюць аднаразовае адзенне: апранулі-запэцкалі-выкінулі. Што да будучыні беларускай індустрыі масавай моды, я ўпэўнены, што неўзабаве з’явяцца годныя беларускія брэнды, якія (прынамсі, у нашай краіне) змогуць скласці канкурэнцыю сусветным імёнам. Падраслі дзеці «піратаў», тых, што ў 90-я насілі малінавыя пінжакі: гэтыя маладыя людзі шмат падарожнічаюць, параўноўваюць, думаюць па-новаму. Менавіта ім давядзецца змяніць сітуацыю ў лепшы бок. У тым ліку і ў культуры апранацца.
Ганна Трубачова, Таццяна Смаленская
Фота — Аляксандр Tarantino Ждановіч
(журналісцкае агенцтва «Таранціны і сыны»)