Я палю сваю файку,
Вецер дзьме мне ў сьпіну.
У паўночным кірунку
Нясе мой карабель.
Мой карабель —
Ветразяў бель.
Бі, вецер, бі
У яе, як у бубны.
Дзьмі, вецер, дзьмі,
Дзьмі, не шкадуй,
Нясі карабель мой
На Ultima Thule.
Ultima Thule —
Чароўная выспа.
Там выспацца можна
Пасьля вандраваньняў.
І кожны вандроўнік
Знойдзе прытулак
Там, на высьпе далёкай,
Высьпе Ultima Thule.
А на той высьпе далёкай
Ёсьць корчмы і бары.
Там клёцкі за дзякуй,
Там піва задарма.
І прыгажуні
Прагнуць каханьня
Там, на высьпе далёкай,
Высьпе Ultima Thule.
А яшчэ там ёсьць дуб
Стары і магутны.
І такі ён стары,
Што стаяў там спрадвеку.
І такі ён магутны,
Што трымае ён неба,
Каб яно ня ўпала
На выспу Ultima Thule.
Я палю сваю файку,
Вецер дзьме мне ў сьпіну.
У паўночным кірунку.
Нясе мой карабель.
Упершыню я ўбачыў Міхала пры канцы 90-х, у Варшаве. Я, тады перакладчык-неафіт, навучэнец майстэрні Translatorium, пачуў, што ў цэнтры сучаснага мастацтва “Замак Уяздоўскі” будзе канцэрт славутага “Народнага альбома”, – і павёў калегаў-украінцаў, каб паслухалі беларускае дзіва. Канцэрт быў камерны, з усяго некалькімі ўдзельнікамі, але ўражваў як мае быць. У нейкі момант вядоўца паклікаў на сцэну аўтара словаў. “Гэта наш знакаміты паэт Анемпадыстаў, – прашаптаў я калегам, – аўтар усіх гэтых вершаў”. І адразу пашкадаваў пра сказанае, бо музыкі змусілі Міхала спяваць фальклорную “Надзеньку”. І ён, дарэчы, даў рады. Ды так, што на зваротнай дарозе калегі-ўкраінцы найбольш з усяго канцэрта хвалілі Анемпадыстава. Асабліва за верш “Надзенька”.
Гадоў праз восем я атрымаў электронны ліст. Невядомы мне карыстальнік паштовай скрынкі на tut.by стрымана пахваліў файл з маімі тэкстамі і выразіў згоду аформіць кніжку. І не падпісаўся. Так я даведаўся пра серыю “Кнігарня “Наша Ніва” і пра тое, што мой зборнічак будзе яе пачынаць. А вось імені будучага дызайнера кніжкі так з ліста і не дазнаўся. Даведаўся потым ад “нашаніўцаў” – і ледзь не самлеў ад радасці. Бо ў 2006-м ужо добра ведаў не толькі аўтара, але й мастака Анемпадыстава. І не расчараваўся ў афармленні кніжкі. А потым яшчэ некалькіх. Увогуле Міхал – найлепшае, што магло здарыцца з вокладкай любой паэтычнай кнігі. Прычым не толькі беларускай, але й перакладной – Чэслава Мілаша, Збігнева Герберта. Бо Міхал (сам не абы-які перакладчык!) адэкватна разумеў чужую паэзію і заўсёды знаходзіў для яе трапны візуальны вобраз.
Некалькі гадоў таму на “Бязмежжы”, літаратурнай сустрэчы беларускіх літаратараў з іх калегамі з Беласточчыны, я пачуў найлепшае выкананне песні “Мая краіна” на словы Анемпадыстава. Спеў Касі Камоцкай нечакана ператварыўся ў дыялог з культавай паэткай Падляшша Надзеяй Артымовіч. “Я люблю, калi сьвецiць сонца / Рана ранкам праз фiранкi…” – пачала Кася. “І я”, – адгукнулася паэтка, і перасела бліжэй да спявачкі. “Я люблю пах сьвежае кавы…” – вяла далей Кася. “І я ж таксама”, – зноў адгукнулася Надзея. Далей – болей: “Я люблю смак смажанай бульбы. / Мне падабаецца дым цыгарэтаў, / Мне падабаецца водар парфумы. / Я люблю халодныя блюзы, / Я люблю свае джынсы старыя”. Зразумела, кожную з пяці фразаў – ціхенька, але выразна чутна для прысутных – у тым жа стылі пракаментавала спадарыня Артымовіч. На паэтку ніхто не зашыкаў, бо яна агучвала відавочнае для ўсіх прысутных. Песня – і Міхалаў верш, што ёй зрабіўся – датычаць нас усіх. Таму слухалі яшчэ больш урачыста, чым заўжды. Як гімн, што аб’ядноўвае некалькі пакаленняў. Як песню, што лучыць землякоў з розных бакоў дзяржаўнай мяжы:
Я жыву ў гэтай Краiне –
Мая краiна пад белым сьнегам,
Мая краiна пад белым сьцягам,
Пад белым сьцягам з чырвонай стужкай.
Я зь цягам часу стануся птушкай,
Раскiну крылы, зраблю тры крокi
I падымуся па-над зямлёю
Туды, дзе вецер i дзе аблокi.
Над краiнай пад белым сьнегам,
Над краiнай пад белым сьцягам,
Пад белым сьцягам з чырвоной стужкай –
Мая свабода.
Міхал Анемпадыстаў – адзін з найлепшых паэтаў свайго пакалення. Магчыма, адзін з найбольш недаацэненых у нас аўтараў. Можа, таму, што ўвесь час перабываў як бы ў цені зоркавых выканаўцаў сваіх знакамітых зонгаў? (І гэта прытым, што самі зонгі раз за разам трапляюць у “дзясятку”, робячыся маніфестамі для новых і новых беларусаў: “Мы чакаем Калядаў з маленства, / Ды ня можам ніяк дачакацца”, “Я стаю на мяжы, / Я іду па нажы, / Божа, дапамажы / Захаваць раўнавагу”.) А можа, вінаватая сама “мінімалістычная” паэтыка Анемпадыстава? Вершы іншых аж крычаць, гіпнатызуючы слухачоў-чытачоў піратэхнікай паэтычных спэцэфектаў, каскадамі вынаходлівага гукапісу, бліскучымі словамі-вобразамі, што зіхцяць, як цацкі на паэтычных ялінках. Паступова ператвараючыся ў кіч. У Міхала ж кожны вобраз – не дадатковая аздоба, а абсалютна неабходны канструктыўны элемент. Без яго ўся пабудова разваліцца. Але не развальваецца, бо кожнае слова – на сваім месцы. Ці не таму такі моцны эфект ад мінімальнай перастаноўкі словаў, ад ледзь заўважна перасунутага акцэнту? “Цэпеліны ў небе, / Неба ў цэпелінах”, “Падае сьнег на цябе, на мяне / І падае надзею”.
У траўні 2005 года ў Доме літаратараў адбывалася вельмі вялікая вечарына. Газета “Наша Ніва”, якая шмат для каго тады яшчэ была культавая, святкавала свой не зусім круглы юбілей – 99 гадоў. Сказаць, што далёка не малая зала была перапоўненая, – не сказаць нічога. У Доме літаратараў тады часта бывалі аншлагі, калі не ўсім хапала крэслаў – і публіка стаяла. Часам вельмі шчыльна стаяла. У той жа дзень усім ахвочым не хапіла нават стаячых месцаў. Шмат людзей залезлі на сцэну і сядзелі там. І ўсё адно не хапіла. Дзясяткі людзей проста стаялі на ганку будынка – і слухалі вечарыну (сёння цяжка даць веры!) праз мабільныя тэлефоны (іншыя тэлефоны сябры падносілі да мікрафонаў у зале). Абвешчаным хэдлайнерам быў Лявон Вольскі – і ён нікога ў той вечар не расчараваў. Фантастычна выступалі Арлоў і Глобус, Вера Бурлак і Зміцер Бартосік, Сяргей Харэўскі і рэдактары-“нашаніўцы”. Але проста парваў залу на дробныя шматочкі менавіта Анемпадыстаў.
Імгненна прымоўклая публіка загіпнатызавана слухала, як Міхал – без гітары да іншых прыбамбасаў – проста ціхенька спяваў свой верш пра падарожжа на эстонскую выспу, якую параўнаў з Ультыма Туле – чарадзейным востравам, паўміфічным “краем зямлі”, які шукалі на поўначы Еўропы старажытныя падарожнікі (кажуць, некаторыя нават знаходзілі). Міхал у той вечар відавочна яго знайшоў. Я рэдка бачыў і чуў штосьці настолькі ж натхнёнае, гарманічнае і самадастатковае. І толькі адна дробная дэталь, так бы мовіць, замінала поўнаму шчасцю майго ўнутранага сноба. Аўтар упарта спяваў: “Ультыма Тхульле”, праз “х”. Колькі разоў потым збіраўся падыскутаваць з паэтам пра яго верш, але так і не сабраўся – баяўся разбурыць тое фантастычнае ўражанне, якое дагэтуль са мной. Можа, яно й да лепшага. Бо на сённяшні дзень версія “Ультыма Тхульле”, набраная ў пашуковіку, абмінаючы пасткі-юцьюбы з модным Аксіміронам, выводзіць цікаўных непасрэдна да тэксту Міхала. З “Ультыма Туле” такі фокус, на жаль, не праходзіць.
Андрэй Хадановіч
