“Чарнуха, знятая за тры капейкі на лічбавую камеру”. Гэтыя словы, кінутыя з высокай трыбуны міністрам культуры Юрыем Бондарам незалежнаму кіно, можна было выкарыстаць для бадзёрага піяру дакудрамы “Заўтра” дэбютанткі Юліі Шатун. Безумоўна, калі б у нас існавала сапраўдная, а не выдуманая кінаіндустрыя. Чыноўніцкая раздражняльнасць зразумелая, паколькі гэтая стужка паспела нарабіць шуму яшчэ год таму, прабіўшыся адразу ў дзве секцыі фестывалю “Лістапад”: Нацыянальны конкурс і “Маладосць на маршы”. Такой раскошы ўжо доўгія гады не магло сабе дазволіць кіно, знятае за дзяржаўны кошт. Кароткі ідэалагічны ланцуг не дазваляў. Перад стваральніцай “Заўтра” такіх відавочных абмежаванняў не стаяла, што дазволіла ёй зрабіць на рэдкасць шчыры і пераканаўчы фільм пра жыццё ў сучаснай Беларусі, якому цяпер пашанцавала трапіць да масавага гледача.
“Ало, вам разнарабочыя патрэбны? Ужо знайшлі? Дзякуй”. Адшукаць працу, калі ты звольнены настаўнік ангельскай мовы перадпенсійнага узросту, – справа вельмі цяжкая. А калі ты яшчэ жывеш у Мазыры – магчыма, наогул невыканальная. Але 56-гадовы Анатоль не ўпадае ў адчай. Ранкам ён старанна разносіць па пад’ездах рэкламныя брашуры, а пасля абеду дае прыватныя ўрокі замежнай мовы. Сумесна з са сціплай жонкай яны працуюць не пакладаючы рук – трэба завяршыць бясконцы рамонт ва ўласнай кватэры, дапамагчы сыну-студэнту, які вучыцца ў сталіцы.
У гэтых беспрасветных буднях, якія мала адрозніваюцца адзін ад аднаго, галоўным захапленнем мужчыны застаецца толькі латарэя. Для яго гэта, бадай, адзіны шанец выйграць пуцёўку на адпачынак і паехаць на мора сумесна з жонкай. І вось калі такая магчымасць узнікае, Анатоль адпраўляецца ў Мінск па выйгрыш.
Фактычна дакументальная па форме і гульнявая па сутнасці, стужка “Заўтра” факусуецца на метафізіцы існавання “маленькага чалавека”, які так-сяк жыве ў звычайным райцэнтры. Усе мастацкія прыёмы аўтар нацэльвае на тое, каб данесці свой погляд на руціну беларускай правінцыі другой паловы 2010-х. І паспрабаваць не схлусіць. Нягледзячы на адсутнасць прафесійнага вопыту (рэжысёрка па адукацыі менеджар-культуролаг), гэтая звышзадача збольшага выконваецца. У першую чаргу за кошт арганічнасці непрафесійных актораў і дэкарацый, якімі выступаюць двары, дамы і вуліцы занесенага снегам Мазыра. У “Заўтра” не відаць ні ценю фальшу, і, што важна, – гэта драматургічна цэльнае аўтарскае выказванне, якое абыходзіцца без жанравых клішэ, чаго так не хапае “беларусьфільмаўскаму” заказному кіно.
Безвыніковыя пошукі галоўным героем новага месца працы, стыхійныя кірмашы з закаткамі на аўтобусных прыпынках, набыванне сыну на кірмашы курткі ў растэрміноўку на чатыры месяцы. У фільме сабрана шмат бытавых дэталяў і непрыемнай фактуры, зразумелай людзям, знаёмым з асаблівасцямі жыцця па-за МКАД. Пры жаданні на сабраным матэрыяле магла б атрымацца вельмі вострая сацыяльная публіцыстыка на ўзроўні драмы “Выкрадальнікі веласіпедаў” Віторыа Де Сіка ці “Такійскай аповесці” Ясудзіра Одзу, якім “Заўтра” наследуе ў якасці прадстаўніка неарэалістычнага кінематографа.
Але рэжысёр лічыць за лепшае выкарыстаць акумуляваны патэнцыял толькі ў якасці кантраснага фону для прыватнай гісторыі. Слабейшым ад гэтага фільм не робіцца, але для гледача, які прагне катарсісу, гэта будзе як удар пад дых. Што рабіць, далёка не кожны захоча зазірнуць у люстэрка нашай калектыўнай рэальнасці, дзе тваё заўтра аказваецца нічым не лепшым за ўчора. Або пазаўчора.
Яшчэ больш цікава стужка выглядае адразу пасля выхаду ў канцы жніўня “Крышталя” Дар’і Жук. У ёй дзеянні адбываюцца ў штучна адноўленыя дзевяностыя, якія відавочна мала чым адрозніваюцца ад сённяшняга дня. “Заўтра” таксама прыходзіць да аналагічнага вываду: час няспынна ідзе, а Беларусь пад яго напорам амаль не змяняецца. Постсавецкая прастора, як тая чорная дзірка ў космасе, паглынае сваіх жыхароў, пазбаўляючы іх волі, эмоцый, прагі да лепшага жыцця. Але ніводная з аўтарак не бачыць у гэтым праблемы. У Жук гэта засланяе аўтарская гульня ў настальгію, жаданне зафіксаваць успаміны бурнай маладосці. Шатун таксама адхіляецца ад уласнай пазіцыі, аддаючы перавагу адстароненаму назіранню, прапаноўваючы гледачу зрабіць уласны выбар. Пытанне толькі ў тым, ці датрывае глядач да канца сеансу.
Тарас Тарналіцкі
