Днямі я напісаў тэкст “Новы антыгерой”, інфармацыйнай нагодай якому стала цкаванне чалавека, які сваім допісам абразіў Рыгора Барадуліна. Па рэакцых я зразумеў, што не ўмею дасціпна пісаць, што ў мяне на розуме, і што ёсць у беларусаў такая праблема — не слухаць і не разумець адзін аднаго.
Тэлевізійная паверхня мазгоў
Да таго моманту, як я пераехаў жыць у вёску, перада мной не паўставала такой неабходнасці шукаць агульнай мовы з рознымі людзьмі. Там, у Мінску, мне хапала абранага мною ўтульнага для мяне кола кантактаў. Усе астатнія людзі мне былі нецікавыя, я мог дазволіць сабе грэбаваць імі.
У вёсцы я адразу стаў ізгоем. Ну, новы чалавек, прыехаў з Мінска. Чаму прыехаў? Нашто прыехаў? Жыве адзін. Мо і нехарошы чалавек. Я насіўся па Прудку з дыктафонам і прагай збірання нацыянальных каштоўнасцяў — ва ўспамінах, у мове. Я насіўся, а прудкаўцы зачынялі перада мной дзверы і казалі:
— Нічога не помню. Нічога не скажу. Ідзі адселя.
І калі мне выпадала размова з кімсьці, я чапляўся за яе любую. Сядзеў і піў самагонку з дзядзькам, а ён праз кожнае слова:
— Фашысцкія ўкропы, фашысцкія ўкропы…
Ну, цярпеў. Цярпеў і піў. “Гэта табе не Мінск, дзетка”, — казаў сабе. Мог пагрэбаваць размовай, але грэбаваць лёгка ў Мінску за ноўтбукам. У вёсцы, калі іншых людзей няма, трэба браць тое, што даюць.
Але раз за разам (колькі ж я той самагонкі з дзядзькам выпіў, а кажу, што няп’юшчый!) мы пачалі размаўляць шчыра. Ён выказваўся мне, я выказваўся яму. Укропы ўжо не такімі фашысцкімі сталі, ды і не такімі ўкропамі.
А я навучыўся не зважаць на тэлевізійную паверхню мазгоў, а глядзець у чалавека глыбей.
Ату яго, ату!
У тым сваім белсатаўскім тэксце я напісаў, што нам трэба не крычаць адзін на аднаго, а размаўляць. Што ў любым незразумелым выпадку мы выбіраем пазіцыю пакрыўдзіцца і згнабіць. І што найчасцей робім гэта не для абароны гонару і годнасці нацыі, а з нянавісці.
Я не ведаю, што рабіць з тым Гарашчэнем. Я хутчэй ведаю, што не рабіць. Калі я пачаў чытаць каменты, у якіх мае сябры абмяркоўвалі, як пазбавіць яго бацькоўскіх абавязкаў, калі я чытаў пра пагрозлівыя эсэмэскі яму, то падумаў: а хто мае сябры? Што гэта за такая супольнасць, часткай якой я з’яўляюся? І хто я такі ў ёй? Бо і я гэтым пагрозам і абразам таксама радаваўся. Ату яго, ату!
Але няхай. Пра гэта ўжо і я, і ўсе сказалі, што хацелі. Цяпер мне больш баліць, што мы можам зжэрці і адзін аднаго таксама, а не толькі клятых ворагаў. Што антыгероем можа стаць любы.
“Не забудзем, не прасцім”
Аднойчы я назваў прагу вычысціць нацыю, выкінуць з яе няправільных беларусаў барацьбой марачкіных з фомачкінымі. Я напісаў гэта з нагоды з’едлівай карціны Марачкіна на Алексіевіч і яго камента. Пад марачкінымі я меў на ўвазе людзей, якія не ўмеюць дараваць крыўду, якія зацыкліліся на чысціні нацыі, на тым, што хтосьці штосьці калісьці сказаў — як Алесь Марачкін не можа забыць Святлане Алексіевіч яе выказванняў пра беларускую мову. Алексіевіч сказала, Марачкін намаляваў, я напісаў і — цяпер ўжо мне не могуць дараваць.
Недзе ў беларускай нябеснай канцылярыі і на мяне ўжо ёсць “дзела”, у якім пад загалоўкам “Не забудзем, не прасцім” ляжаць скрыншоты, якія ніколі не можна будзе дараваць потым. І, калі я дам нагоду, мне гэта ўспомняць. Ды ўжо ўспамінаюць. Але я ад сваёй пазіцыі не адмаўляюся.
У Алеся Марачкіна ёсць харошыя карціны. У Святланы Алексіевіч ёсць харошыя кнігі. А беларусаў няма “шчырэйшых” і “ліцьвінейшых”. Мы ўсе выйшлі з аднаго кораня і ўсе носім нацыянальны характар, нават калі гаворым рознымі мовамі. Нават калі не разумеем адзін аднаго на адной мове.
Як я пакрыўдзіў цётку
Колісь я напісаў пра адну прудкаўскую цётку, што яна п’е. Мне не хацелася крыўдзіць яе. Я нават змяніў ёй імя ў тэксце і не думаў, што яна прачытае. Для мяне гэта быў проста літаратурны персанаж. Але яна прачытала і пазнала сябе. А яе муж прыйшоў са мной “пагаварыць”. Ён не біў мяне і не абяцаў спаліць хату. Сказаў, што я паскудны чалавек і пайшоў. А я застаўся адзін і вельмі спужаўся. Я забаяўся не расправы, а адзіноты. Я падумаў, што ён разнясе пра мяне сваю крыўду па вёсцы, і людзі зусім перастануць мяне паважаць. Таксама мне было паскудна, што цётка прачытала пра сябе тое, што я ніколі б не сказаў ёй ў вочы. Я выкарыстаў яе для стварэння літаратурнага персанажа і недзе нават перабольшыў праўду для ўзмацнення эмоцыі.
Помню, тады быў позні вечар, спакойна падаў на зямлю кудлаты снег, я сядзеў на ганку і скурыў пачак цыгарэт. Мне хацелася сабраць рэчы і вярнуцца ў Мінск. Альбо, калі застацца, то ездзіць у краму ў Калінкавічы і выходзіць з дому толькі ў цемру. Я спрабаваў прыдумаць любое выйсце, абы не глядзець прудкаўцам у вочы.
Калі б я жыў у Мінску, я б так і зрабіў — як-небудзь адгарадзіўся б ад праблемы. Можна ўскочыць у метро і ўсё — праблемы няма. А ў вёсцы гэта немагчыма зрабіць. Трэба было ісці на кантакт.
Я ўзяў пляшку гарэлкі і пайшоў грукацца ў дзверы. Не скажу, што канфлікт цалкам вырашыўся, але я выбачыўся і патлумачыў прычыны свайго ўчынку. Болей я нічога зрабіць не магу — я пакінуў права гэтым людзям крыўдзіцца на мяне ці не. Але мы вітаемся, пазычаем грошы, то ўжо няблага.
Прорвы і масты
Няма “шчырэйшых” і “ліцьвінейшых” беларусаў. Ёсць проста людзі са сваімі крыўдамі і страхамі. Людзі, якія выраслі ў розных інфармацыйных прасторах і розных асяродках. Таму мы можам размаўляць і рабіць інакш, можам памыляцца, потым змяняць сваю думку і нават выбачацца. І Алексіевіч можа памыляцца, і Марачкін можа памыляцця, і я магу памыляцца. Памыляцца можа чалавек з дзяржаўным сцягам і з нацыянальным. І цётка ў краме, якая скажа вам: “Говорите нормально, я не понимаю этого вашего языка”, можа памыляцца. Усе могуць памыляцца.
Але не трэба з памылак утвараць прорву. Нас яднае дзеканне і адзін нацыянальны характар. Мы не зможам быць сільнай нацыяй, пакуль будзем шукаць паміж намі рознае, утойваць крыўды і адзін адным грэбаваць.
Я не думаю, што збіранне ў зграі называецца фарміраваннем грамадзянскай супольнасці. Натоўпам, які сілкуецца крыўдай і нянавісцю, вельмі лёгка кіраваць. Грамадзянская супольнасць будуецца тады, калі ўзводзяцца масты.
Давайце размаўляць.
