Некалі, гадоў дваццаць таму, легендарны Алесь Белакоз, праводзячы экскурсіі ў створаным ім музеі заўжды ўдакладняў: «Школа «гудзеўская», а не «гудзевіцкая», музей «гудзеўскі»…» А калега па ўніверсітэце, Ала Петрушкевіч, слухаючы яго, помню, заўважыла: «А мой свёкар таксама казаў «паехаў баранаўскі аўтобус», а не «баранавіцкі»».
Такая з’ява ў мовазнаўстве вядомая як адсячэнне фіналі пры ўтварэнні прыметнікаў.
Неўзабаве я пачаў успамінаць, а як жа ў нас гаварылі? Дзедавых аднавяскоўцаў называлі аналагічна — «дамэйскія», а не «дамэйкаўскія» — у нас таксама адсякалася фіналь… Але не ўсё так проста. Жыла ў вёсцы Мыто дзедава сястра стрыечная, дык усе яе называлі «Яня мытлянская», была школа ў Заполлі, куды мама хадзіла, дык называлі школу «запалянская».
А вось адна мая зямлячка, продкі якой з вёскі Рапэйкі, узяла сабе псеўданім «Запольская» і тым самым крыху схібіла супраць мясцовай традыцыі… Зрэшты, для псеўданіма мо так і лепш.
Даўно ў мяне з’явілася мара пазбіраць мясцовыя прыметнікі, утвораныя ад тапонімаў. Гэты скарб застаўся амаль незаўважаным. Мы дамагаемся ўласных найменняў паселішчаў, а пра прыметнікі і забыліся…
Для пачатку, тыя прыметнікі, якія помню з маленства:
Дамэйкі — дамэйскі Усе дамэйскія папрыходзілі.
Мыто — мытля́нскі Яня мытлянская прыехала.
Хрулі́ — хруля́нскі Хрулянскія хаты відаць.
Я́нцавічы — я́нцаўскі Аж на янцаўскія колёні пашоў.
Яўсе́вічы — яўсе́віцкі Яўсевіцкі алтобус паехаў.
Кру́пава — кру́паўскі Я перш хадзіў у крупаўскую школу.
Дайнава́ — дайнаўскі́ І дайнаўскія там робяць.
Казі́чы — казіча́нскі Казічанскія бабы пасядалі ў алтобус.
Заполле — запаля́нскі У запалянскім маёнтку школу зрабілі.
Мальгі́ — мальгоўскі Гэты мальгоўскі хацеў хату купіць.
Мінёйты (так у нас вымаўлялася) — мінёйтаўскі Мінёйтаўскі ксёндз хрысціў.
Бароўка — бароўскі У бароўскім садзе спаткаў яго.
Дзітва́ — дзіцвя́нскі У нас Дзіцвянскі сельсавет.
Рапэйкі — рапэйскі Рапэйскім бліжэй да Заполя.
Бе́льскія —?
Суку́рчы (быў маёнтак, цяпер разбураны) —?
Бая́ршчына (быў маёнтак, цяпер разбураны) — бая́рскі Гэта баярскага пана вульі.
Пакуль што так. Калі яшчэ нешта ўспомню — дапішу. А як у Вас гаварылі? Буду вельмі ўдзячны, калі падзеліцеся. Толькі бярыце не са слоўнікаў, а з таго, што ад мясцовых людзей, ад дзядоў і прадзедаў пачулі. І, калі ласка, пастарайцеся ўспомніць кантэкст, у якім ужывалася слова, запішыце яго ў сказе з захаваннем вашага вымаўлення.
