• budzma.by
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Маё права
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Фотарэпартаж
  • Афіша
  • "Будзьма!" прапаноўвае
23.03.2018 | Крылы БНР

Беларускі ўніверсітэт: няспраўджаная і… спраўджаная мара БНР

Уявіць сабе паўнавартасную дзяржаву без уласнага ўніверсітэта немагчыма як цяпер, так і 100 гадоў таму. Тым больш што адной з галоўных праблем БНР быў недахоп інтэлігенцыі ва ўсіх сэнсах: як навукоўцаў-даследчыкаў, так і чыноўнікаў-тэхнакратаў. Што казаць, калі на момант абвяшчэння рэспублікі не існавала нават адзінай агульнапрынятай моўнай граматыкі: як тады весці справаводства? Карацей, стварэнне ўніверсітэта вырашыла б цэлы шэраг праблем, як кадравых, так і ідэалагічных.

Суседзяў БНР гэтая праблема таксама турбавала. У выпадку УНР усё было прасцейшым: Кіеў здаўна і так быў універсітэцкім горадам, варта было толькі перафарматаваць навучанне і скарэктаваць моўную палітыку. Падобную да беларускай сітуацыю мелі літоўцы, таму акурат адным з першых дзяржаўных крокаў было стварэнне ўніверсітэта імя Вітаўта Вялікага ў Коўне. Там, дарэчы, пасля выкладаў стваральнік бел-чырвона-белага сцяга Клаўдыюш Дуж-Душэўскі.

А што з Беларуссю? Віленскі ўніверсітэт, закрыты расійцамі ў 1830-я, быў апошнім універсітэтам, які мелі беларусы. Падобнае было і з Полацкім езуіцкім калегіумам. Такім чынам, беларусы не маглі здабываць вышэйшую асвету на тэрыторыі свайго краю, змушаныя раз’язджацца па свеце: Масква, Кіеў, Пецярбург, Варшава, Дэрпт (Тарту) і г.д.

Своеасаблівым феноменам таго часу, калі казаць пра пачатак ХХ ст., сталі настаўніцкія семінарыі, якія рыхтавалі настаўнікаў народных вучэльняў. Такія ўстановы былі ў Свіслачы, Маладзечне, Нясвіжы і іншых гарадах. Семінарыі далі неймаверную колькасць дзеячаў нацыянальнага руху: Колас, Лёсік, Рак-Міхайлоўскі і безліч іншых выйшлі менавіта адтуль. Феномен палягаў яшчэ і ў тым, што, выхаваныя цалкам у “рускім духу”, гэтыя людзі пасля зрабіліся вернымі служыцелямі і светачамі Беларушчыны.

Феномен гэты ў наступным “ацанілі” і ўлады міжваеннай Польшчы. Супрацоўнікі палітычнага ўпраўлення польскай паліцыі склалі спіс з прыкладна 600 прозвішчаў выпускнікоў настаўніцкіх семінарыяў, якія, паводле паліцыі, былі “касцяком беларускага нацыянальнага руху”. Навошта быў той спіс? Усё проста: каб перашкодзіць гэтым людзям працаваць у сферы адукацыі, пазбавіць уплыву на масы.

Што ж з БНР? Тэма нацыянальнага ўніверсітэта сярод урадоўцаў была паднятая адной з першых. Упершыню пра яе дакладаў навуковец Мітрафан Доўнар-Запольскі яшчэ ў траўні 1918-га. Улетку таго ж года пачала працу спецыяльная камісія па стварэнні ўніверсітэта, куды апрача Запольскага ўвайшлі такія “глыбы”, як Аркадзь Смоліч і Яўхім Карскі – піянеры ў даследаванні беларушчыны. Праект універсітэта быў распрацаваны: распісаныя спецыяльнасць, курсы, ішоў пошук будынка ў Мінску. Лёс склаўся па-іншаму: восенню горад ужо быў заняты бальшавікамі.

На гэтым, аднак, гісторыя не заканчваецца. Фармальнай датай заснавання БДУ лічыцца 1921 год, але ў рэальнасці спецыяльнае рашэнне на гэты конт было прынятае яшчэ 25 лютага 1919-га. Атрымліваецца, урад Савецкай Беларусі разважаў прыкладна ў тым жа ключы, што і ўрадоўцы БНР: універсітэт – перадусім! Краіне, хай і пад крылом РСФСР, былі патрэбныя свая навука і свае кадры.

Своеасаблівым працягам гісторыі “ўніверсітэта БНР” можна лічыць працу ў БДУ 1920-х былых урадоўцаў рэспублікі-мроі. Гэта яшчэ адзін феномен – пераліванне крыві ў межах нацыянальнага арганізма: тыя, хто змагаўся з бальшавікамі, пагадзіліся на працу ў сферы адукацыі і культуры для агульнага дабра краю. Усе мы памятаем, што сімвалічнае пераліванне крыві скончылася цалкам рэальным яе праліццём: мала хто з іх перажыў 1920-я – 1930-я.

Тым не менш справа была зробленая: краіна займела свой універсітэт. Сцяг, падняты ўрадоўцамі БНР, быў перахоплены нацыянал-камуністамі з савецкага лагеру.

 

Алесь Кіркевіч

Tweet

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства

Алег Трусаў: Нацыянальная сімволіка для рэжыму – сімвал пратэсту

Экс-дэпутат Вярхоўнага Савета Беларусі Алег Трусаў патлумачыў у гутарке з Рацыяй, чаму рэжым стаў так варожа ставіцца да бел-чырвона-белай сімволікі. Алег Трусаў: Нацыянальная сімволіка стала прыкметай...

valiancina_shauchenka
Грамадства

Фонд культурнай салідарнасці дамагаецца выключэння Белтэлерадыёкампаніі з EBU

Беларускі фонд культурнай салідарнасці BY_culture запусціў кампанію па выключэнні Белтэлерадыёкампаніі з Еўрапейскага Вяшчальнага Саюза (EBU) і пазбаўленні права трансляцыі і ўдзелу вяшчальніка ў «Еўрабачанні»,...

valiancina_shauchenka
Грамадства

Смяротнае пакаранне: за паўкроку да адмены?

З тыдзень таму ў інтэрнэт пралезла інфармацыя, якая ў іншы час выглядала б сенсацыяй. Але ў наш час гэтай сенсацыі амаль ніхто не заўважыў — інтэрнэт-сайты збольшага адсправаздачыліся дзяжурнымі паведамленнямі. І дзеля...

valiancina_shauchenka
Музыка

Няправільны тэкст: як песні Naviband «баняць» на конкурсах і святах

Гурт Naviband у сацсетках падзяліўся навіной, што іх песні патрапілі ў «бан» арганізатараў студэнцкіх і школьных конкурсаў і святаў. Еўрарадыё пагутарыла з людзьмі, якія сутыкнуліся з гэтай...

Апошнія навіны

    Грамадства
    Алег Трусаў: Нацыянальная сімволіка для рэжыму – сімвал пратэсту
    Грамадства
    Фонд культурнай салідарнасці дамагаецца выключэння Белтэлерадыёкампаніі з EBU
    Грамадства
    Смяротнае пакаранне: за паўкроку да адмены?
    Музыка
    Няправільны тэкст: як песні Naviband «баняць» на конкурсах і святах
    Адукацыя
    У Польшчы адкрылі дыстанцыйную «Беларускую акадэмію». Пачалі з падрыхтоўкі спэцыялістаў для дзяржорганаў
    Грамадства
    Дачцэ Юліі Слуцкай прыйшоў першы ліст з-за кратаў ад мамы. Пра што піша палітзняволеная?
    Краіна
    На рацэ ў Брэсцкай вобласці ўтварылася велізарнае ледзяное кола. Фота
    Грамадства
    Як бяспечна карыстацца Telegram. Простыя правілы
    Гісторыя
    У Расіі алічбавалі матэрыялы пра блакаду Ленінграда, сабраныя Алесем Адамовічам
    Грамадства
    «Беларусь у маіх вачах». Блогер Паліна Амяльянчык выбірае малавядомыя маршруты для падарожжаў і адкрывае нечакана цікавыя факты з гісторыі роднага краю
    Грамадства
    Гародня: музыку абвінавачваюць у перавозцы незалежнага выдання
    Грамадства
    Знаны праваслаўны святар паручыўся за палітвязня Лосіка
    Мастацтва
    Памёр мастак Барыс Забораў
    Літаратура
    Генрых Далідовіч у праграме «Кантэкст». Глядзеце новы выпуск!
    Літаратура
    Новая кніга «Беларускага кнігазбору»: украінскі дзіцячы бестселер па-беларуску

Афіша

  • 06.05 20:00Народны альбом

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: razam@budzma.org

Папулярнае

    • Віктар Марціновіч: Пуцін на беларускай сцежцы
    • Інфармацыйныя спецаперацыі супраць Беларусі ў заходніх СМІ
    • 29-гадовы дырэктар Нацыянальнага гістарычнага музея пакідае пасаду
    • Спрэчнае жыццё бацькі беларускай граматыкі
    • Фазэль, бізнес і правы чалавека. Беларускі трыгер еўрапейскай палітыкі

Ахова спадчыны

  • Смуткуем…
  • Сумесныя кансервацыйныя працы
  • Новыя перспектывы супрацы
  • Другое жыццё твора мастацтва
  • Праблема Жыровічскага манастыра вырашана
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип
Распрацавана і звярстана Логотип компании IBWM