Артыкул пра “Добры раман” Кірыла Дубоўскага (насамрэч, канечне, “Хороший роман”, але моўная аднастайнасць тэксту і ўсё такое абавязвае) мог бы пачынацца развагамі пра легітымізацыю ў беларускай прасторы рускамоўнай літаратуры ці лёгкага чытва, аднак і сама кніга, і большасць водгукаў на яе (у асноўным нефармальных) сведчыць пра тое, што ніякай асаблівай патрэбы ў гэтым няма: ад таго, што ў свеце з’явілася яшчэ адна рускамоўная беларуская кніга, “ў” з нашага алфавіту не знікла і Максім Багдановіч (які, дарэчы, і сам пісаў па-руску) у труне не перавярнуўся. А таму адразу ж залучаем Кірыла Дубоўскага ў беларускія пісьменнікі — і наперад!
Дарэчы, беларуская мова ў кнізе Дубоўскага вельмі нават ёсць: так называецца цэлае апавяданне (між іншым, адно з маіх любімых), дзе аўтар ацэньвае ролю беларускай мовы ў сваім нялёгкім пісьменніцкім жыцці. Гэтае іранічнае апавяданне, як на мяне, — цудоўная рэклама нашай “ільняной і жытнёвай”, бо ўяўляе сабой досыць рэдкі выпадак, калі “баравая ў казачнай красе” можа прымусіць чытача добразычліва ўсміхнуцца, і не таму, што Кірыл Дубоўскі выставіў яе на смех, а таму, што здорава ўмее гуляцца са штампамі. Беларуская мова ў выглядзе мужыка з каўтуном, якая такую колькасць людзей прымусіла пісаць пра гаротную зямельку замест таго каб пісаць пра тое, пра што сапраўды хочацца, — адзін з самых удалых вобразаў Дубоўскага, які на праверку выяўляецца нашмат сур’ёзнейшым, чым здавалася на першы погляд.
Яшчэ адзін прыклад гульні — гэтым разам са знакамітай песенькай пра пешаходаў, што няўклюдна бягуць па лужынах, — можна знайсці ў апавяданні “Раз на год” (“Раз в году”). Аўтар паказвае, што будзе, калі аднойчы песенька пачне спраўджваецца, і вось чараўнік у верталёце аказваецца далёка не такім добразычлівым і бяскрыўдным, як магло падацца ў дзяцінстве. Бо паспрабуйце спачатку з’есці пяцьсот эскімо!
Але вернемся да самой кнігі. Нечаканай для зборніка апавяданняў назве “Добры раман” тлумачэнне даецца ўжо ў першым, аднайменным, творы: кожны чалавек можа напісаць адзін добры раман — пра сваё жыццё, і калі разбіць яго на апавяданні, будзе нават лепш. І хаця героі апавяданняў Дубоўскага самыя розныя, пасля прачытання кнігі ствараецца ўражанне, што герой у яе ўсё ж адзін. Гэты герой глядзіць на свет вачыма аўтара і расказвае пра такія знаёмыя нам усім рэчы: Свіслач, піва “Аліварыя”, кінафармат “4х4”, расказвае так, нібыта аўтар усё гэта ўзяў жыўцом з рэальнага свету. Менавіта таму ў герою апавядання “Беларуская мова”, якога завуць Паша, вельмі хочацца ўбачыць яшчэ аднаго беларускага пісьменніка — Паўла Анціпава, а ў галоўным персанажы апавядання “Героі” — самога аўтара. Здаецца, гэта нярэдкая апошнім часам у беларускай літаратуры з’ява — калі аўтар піша кнігу больш пра сябе, чым пра выдуманыя падзеі і выдуманых людзей, і хаця ў любым выпадку доля мастацкай выдумкі ўсё адно застаецца даволі высокай, ствараецца ўражанне, што многія творы і з “Добрага рамана” Кірыла Дубоўскага, і з “Дыпломнай працы” таго ж патэнцыйнага героя “Беларускай мовы” Паўла Анціпава, і з іншых кніг іншых пісьменнікаў — гэта хутчэй апісанне свайго жыццёвага досведу, чым яго мастацкае пераасэнсаванне.
Што зусім не перашкаджае апавяданням Кірыла Дубоўскага быць лёгкімі, вясёлымі і смешнымі — смешнымі па-добраму, бо па ўсім відаць, што аўтар ставіцца да сваіх герояў з нязменнай цеплынёй. У апавяданні ён (будзем усё ж думаць, што гэта менавіта ён, а не проста выдуманы персанаж) і сам прызнаецца, што хоча, каб усе былі шчаслівыя. Персанажы Дубоўскага — сімпатычныя і вельмі схематычныя, яны цікавыя аўтару не самі па сабе, а як удзельнікі нейкіх падзеяў, а для гэтага псіхалагічная глыбіня зусім не абавязковая. І загадкавыя краказяблікі, і абаяльныя графаманы (няйнакш, унукі Боба Іванавіча і Марса Марсавіча Паўла Анціпава) — усе яны нібыта марыянеткі вулічнага тэатру, мэта якога — захапіць увагу мінакоў. Многія яго кароткія гісторыі падобныя да анекдотаў, бо ў сучаснай літаратуры, нават калі яна не мае вонкавых прыкмет постмадэрнізму, адна з найважнейшых задач — павесяліць чытача, рассмяшыць яго: татальная іронія і самаіронія не пакідае часу для сумнага і сур’ёзнага. Гэта вельмі заўважна і на прыкладзе многіх сучасных беларускіх вершаў. Так, напрыклад, у вершы Андрэя Хадановіча “Парная лічба” альбо вершы Андрэя Адамовіча “Парады маладому верлібрысту” іранічная канцоўка грае далёка не апошнюю ролю. А таму можна сказаць, што забаўныя, іранічныя развязкі многіх апавяданняў Дубоўскага — гэта Zeitgeist, і нечаканасць іх вельмі нават чаканая. Але менш забаўнымі самі гісторыі ад гэтага не робяцца.
Адзін з самых смешных цыклаў у зборніку — “Замалёўкі пра коўку” (“Зарисовки про ковку”). Ужо сама ідэя напісаць апавяданне пра рускую коўку здольная выклікаць смех, і чытач загадзя ведае: калі апісаная ў тэксце сітуацыя будзе адпавядаць патрабаванням конкурсу, вынесеным у эпіграф (конкурс прысвечаны творам пра коўку), апавяданне апрыёры мусіць быць бязглуздым. І гэтая перадвызначаная самім аўтарам бязглуздасць твора, які ён сядае пісаць, і чаканая чытачом недарэчнасць у тэксце, які ён сядае чытаць, стварае моцны камічны эфект: усе аўтарскія і чытацкія чаканні спраўджваюцца, перад намі сапраўды замалёўкі пра коўку, патрабаванне конкурсу выкананае, і адзінае, што можа выклікаць гэтая запраграмаваная сітуацыя, — смех: смех аўтара з самога сябе і смех чытача з апавядання. Не ведаю, ці выйграў Кірыл Дубоўскі конкурс апавяданняў пра рускую коўку (а інтэрнэт не дасць схлусіць: такі конкурс і праўда быў калісьці абвешчаны), але прыз чытацкіх сімпатыяў ён несумненна заваяваў.
Даўно вядома, што ў беларускай літаратуры не ўсё добра з эротыкай. Таму нядзіўна, што самае няўдалае ў зборніку апавяданне прысвечанае сэксу, ці дакладней не-сэксу, калі ўлічыць, што называецца яно “Не здрада” (“Не измена”). Рэч тут зусім не ў ханжаскім настроі крытыка, а ў тым, што, як і многія іншыя беларускія творы з эратычнымі сцэнамі (напрыклад, адпаведныя эпізоды ў раманах Юрыя Станкевіча), гэтае пакідае пасля сябе толькі адно пытанне: дзеля чаго? Калі аўтар збіраўся такім чынам выказаць нейкую думку, то за эпатажнасцю апісанай сітуацыі яна засталася незаўважнай, калі ж хацеў чытача ўзбудзіць, то спосаб для гэтага быў абраны, мякка кажучы, даволі сумнеўны.
У “Добрым рамане” Кірыла Дубоўскага, як і ў любым жыцці, аднойчы надыходзіць навагодняя ноч, у якую бязлітасны Дзед Мароз гатовы выканаць адно самае даўняе, самае забытае і самае непатрэбнае жаданне. Гісторыі студэнтаў, мэнэджараў сярэдняга звяна і графаманаў часам здаюцца падобнымі да літаратурнага коміксу: чытаецца лёгка і забаўна, мазгоў не загружае. Аднак у гэтым рамантычным (не блытаць рамантычнасць з рамантызмам!) і показкавым зборніку лёгкасць — хутчэй перавага. Бо лёгкасць чытання тут — гэта не толькі разгрузка для мазгоў, але і калі словаў у тэксце амаль не заўважаеш, а гэта значыць, што ўсе яны стаяць на сваіх месцах.
Ганна Янкута
