Пра тапельцаў, разьбітыя сэрцы і закаханы кедр
Ён быў “апошнім рамантыкам” – і пасьлядоўным “дэканструктарам” рамантызму; пранізьліва шчырым лірыкам – і іранічным насьмешнікам; высока інтэлектуальным аўтарам – і па-фальклорнаму простым песьняром; габрэем, касмапалітам-парыжанінам – і бадай што самым народным нямецкім паэтам.
Пра яго іронію і дасьціпнасьць хадзілі легенды. На пытаньне памежнікаў, ці не перавозіць ён кантрабанду, паэт паказваў на сваю галаву: “Усё тут”. Карл Маркс, яго шматгадовы сябра, калі нехта ўпадаў у сэнтымэнталізм, нязьменна цытаваў яго верш: “Паненка маладая / Ўздыхае над вадой: / “Як сонейка сядае, / Зь якою пекнатой!”. Перад сьмерцю, даўно не ўстаючы з ложка, так што сядзелкі мусілі пераносіць яго на прасьціне, паэт сумна жартаваў: “Дзяўчаты ўся яшчэ носяць мяне на руках”.
Яго перакладалі на беларускую Максім Багдановіч і Юлі Таўбін, Алесь Дудар, Юрка Гаўрук і многія іншыя. Нядаўні зборнік вершаў у перакладах Ігара Крэбса – адзін з найлепшых у кніжнай сэрыі “Паэты планеты”.
Сёньня спаўняецца 220 гадоў клясыку нямецкай паэзіі Генрыху Гайнэ (1797-1856). Добрая нагода прапанаваць чытачам падборку новых перакладаў гэтага фантастычнага аўтара.
А.Х.
Генрых Гайнэ
***
(“Ich weiß nicht was soll es bedeuten…”)
Ня знаю, чаму смуткую,
Ды ў сэрцы чую тугу
Старой легенды, якую
Ніяк забыць не магу.
Заход над спакойным Рэйнам
Хавае ў змроку віры
І колерам чарадзейным
Залоціць вяршыню гары.
А там, нібы сон зіхоткі,
Дзяўчына дзівоснай красы:
Гараць пазалотай бразготкі
І золатам валасы.
Пяе й расчэсвае косы,
І сонца на грабянцы,
А сьпеў – салодкагалосы,
З гаркотай напрыканцы.
Рыбак у старэнькім чоўне
Заслухаўся песьняй яе.
Што скалы, калі чароўней
За гібель яна пяе!
Яго забяруць глыбіні,
Абломкі Рэйн панясе…
Глядзі, Ларэляй, як гіне,
Як тоне ў тваёй красе.
***
(“Ein Jüngling liebt ein Mädchen…”)
Хлапец кахае дзяўчыну,
А ёй любы іншы хлапец,
А той прызнаецца іншай,
І ўжо вядзе пад вянец.
Дзяўчына ад крыўды й злосьці
За першага-лепшага йдзе,
Бо тут хоць за лысага чорта…
Ёй гора. Хлапец у бядзе.
Ты скажаш, старая песьня,
Ды зноў сьпяваем яе:
Шмат сэрцаў разьбіла да сёньня,
А заўтра – тваё разаб’е.
Тамбурмажор
Тамбурмажор – пэнсыянэр:
Глядзі, туга ў паглядзе.
Напалеонаўскі слынны жаўнер
Цяпер у заняпадзе.
А як раней махаў жазлом
З усьмешкаю сатыра!
І галуны яго срэбным сьвятлом
Паблісквалі з мундзіра.
Калі ўваходзіў у гарады
Пад грукат барабанаў, –
Як сэрцы грукалі тады
У нашых паняў і паннаў!
Як шмат прыемнасьці прынёс
Красуням, а потым гора,
Аж моклі ад жаночых сьлёз
Вусы ў тамбурмажора.
І ўсе мы трапілі ў палон,
Калі нас вораг зганіў:
Жаўнераў браў Напалеон,
Тамбурмажор – іх паняў.
Мы, як германскія дубы,
Стаялі (на каленях),
Ды быў нам голас: “Мы – не рабы,
Настане вызваленьне!
Паўстаньце, гордыя зубры,
Свае падымем рогі,
Бо прыйдуць нашыя песьняры
Са сьпевам перамогі!”
І загучаў паэтаў хор –
Бяздарна, тупа, упарта…
І ў жаху ўцёк тамбурмажор
Хутчэй за Банапарта.
Мы пракліналі – і наш праклён
Ім не пакінуў шанцаў,
І Банапарт Напалеон
Стаў вязьнем у брытанцаў.
На Высьпе Сьвятое Алены так
Кармілі небараку,
Што ў страўніку разьвіўся рак,
І ён памёр ад раку.
І наш каханак сеў на мель,
Трымаецца ў целе чорным:
Каб не сканаць, у наш гатэль
Наняўся калідорным.
Падлогу драіць і катлы,
Ваду цягае і дровы.
Ахвяра швабры і мятлы,
Ледзь ходзіць, нездаровы.
Калі завітвае да нас
Мой прыяцель Фрыц у госьці,
Да калідорнага ўвесь час
Чапляецца чагосьці.
Спыніся, Фрыц, ці ж ня ганьба нам?
Нашто дзядулю цьвеліш?
Ці варта велічы сынам
Дражніць былую веліч?
Паболей такту й дабрыні,
Каб не дагнала кпіна:
Ты лепш у маці ўдакладні,
Хто бацька яе сына.
***
(“Das Fräulein stand am Meere…”)
Паненка маладая
Ўздыхае над вадой:
“Як сонейка сядае,
Зь якою пекнатой!”
Цішэй… Гульня старая,
Два правілы ў яе:
Тут, сьпераду, нырае,
Там, ззаду, устае.
Закон жыцьця
Шмат майна? Забудзь адчай,
Яшчэ больш дабра зьбярэш ты.
Мала маеш? Выбачай,
Адбяруць усё да рэшты.
Анічога? У пятлю:
Жабракі, што жыць дарма ім?
Права насяляць зямлю
Маем, калі нешта маем.
***
(“Wenn junge Herzen brechen…”)
Калі каханьне гіне
І кроіць сэрцы ў горы,
У паднябеснай сіні
Зь людзей сьмяюцца зоры:
“Ах, вечныя нябогі!
Ах, доля іх зямная!
Хто любіць да зьнямогі,
Ад роспачы канае.
А нам наканавана
Ня знаць людзкога болю.
Жывём незакахана
І не памром ніколі”.
***
(“Ein Fichtenbaum steht einsam…” )
На голай паўночнай вяршыні
Самотны кедр між ільдзін –
Заснуў, агорнуты сьнегам,
Як белай коўдрай, адзін.
І сьніць далёкую пальму –
Ва ўсходнім краі яна
Між сонцам распаленых скалаў
Маўкліва сумуе, адна.
Пераклаў зь нямецкай Андрэй Хадановіч
