Прапануем Вам падборку знакавых датаў на тыдзень. Ёсць за што парадавацца, па чым пасумаваць, пра што задумацца. Кожная дата – кавалачак гісторыі, карысны не толькі як артэфакт мінулага, але і “пасланне ў бутэльцы” для нас сённешніх.
Чытайце, думайце, рабіце высновы.
15 лютага
У 1386 годзе Ягайла прыняў каталіцтва.
Зрабіў ён тое разам з братамі Карыгайлам, Свідрыгайлам і Вігандам. Ужо 18 лютага Ягайла (у каталіцтве – Уладзіслаў) ажаніўся з польскай каралеўнай Ядзвігай. За год да гэтага была заключаная Крэўскай унія паміж ВКЛ і Каронай Польскай. Лішне казаць, што і новая вера, і шлюб з 13-гадовай каралеўнай для Ягайлы былі палітычнымі рашэннямі.
Ужо праз год, Уладзіслаў-Ягайла выдаў першую грамату аб наданні прывілеяў баярам ВКЛ, якія прымуць каталіцтва. Ахвочых апынулася багата і гэта быў толькі пачатак працэсу лацінізацыі прастораў Вялікага Княства.
З аднаго боку унія з Польшчай і рух каталіцтва на ўсход – на язычніцкія і праваслаўныя дагэтуль землі ВКЛ – былі далучэннем да цывілазаванага свету, да Еўропы. З іншага ж, усцісканне правоў праваслаўных прывяло ў будучыні да шматлікіх праблемаў: Масковія метадычна выкарыстоўвала “праваслаўныю карту” для інтрыгаў ды, урэшце, падзелаў Рэчы Паспалітай.
16 лютага
У 1939 годзе нарадзіўся польскі музыка Чэслаў Неман.
Хлопчык з’явіўся на свет у вёсцы Старыя Васілішкі на Шчучыншчыне. Бацька працаваў рымарам – рабіў вупраж для коняў. Таксама рэмантаваў арган у мясцовым касцёле, часам падмяняў арганіста. З таго аргану, як кажуць, і пачалося першае знаёмства малога Чэсіка Выдрыцкага з музыкай.
Хлопец вучыўся ў Гродне ў музпедкаледжы па класе домры, але не скончыў навучання. У 1958-м сям’я пераехала ў Гданьск. З гэтага пачалася фантастычная музычная кар’ера хлопца, які ў якасці псеўданіма ўзяў “Niemen”, бо вырас акурат на яго берагах.
Ёсць розныя меркаванні пра стаўленне Чэслава Немна да сваёй малой радзімы: ад сентыментальнага, да рэзка адмоўнага. Тым не менш, у Старых Васілішках зараз працуе музей у хаце музыкі, а найбольш вядомы хіт Немана “Dziwny jest ten swiat”, знаёмы кожнаму паляку, пачынаецца акурат з арганнага ўступу.
17 лютага
У 1806 годзе нарадзіўся археолаг і гісторык Канстанцін Тышкевіч.
Тышкевіча можна назваць піянерам беларускай археалогіі. Ён даследваў каля 200 курганоў і гарадзішчаў у Менскай губерні. Першым пачаў скаладаць табліцы і класіфікаваць знойдзеныя прадметы, рабіць тапаграфічныя мапы гарадзішчаў. Археалогію ўспрымаў як навуку, а не пошук скарбаў.
Разам з братам Канстанцін стварыў музей у родавай сядзібе ў Лагойску. Пасля стаў сузаснавальнікам Віленскага музею старажытнасцяў, дзе месціліся зборы манет, гравюр, карцін ды інш. Тышкевіч напоўніў зборы артэфактамі з раскопак у Літве і Беларусі. Былі там таксама і прадметы з яго замежных экспедыцыяў, напрыклад, са Скандынавіі.
Пасля паразы Паўстання 1863 году ў музеі па загадзе Мураўёва была праведзеная “рэвізія” з выманнем экспанатаў з “ідэалагічнай афарбоўка”. Тышкевіч спрабаваў пратэставаць (безвынікова), пакінуў музей і памёр у 1868 годзе.
18 лютага
У 1922 годзе нарадзіўся мастак Міхаіл Савіцкі.
На пачатку вайны Савіцкі быў мабілізаваны ў Чырвоную армію, ваяваў пад Севастопалем, трапіў у палон. Зведаў некалькі нямецкіх канцлагераў, а ў 1945-м выжыў адно цудам: паміраў у ціфозным бараку ў Дахаў, але быў вызвалены амерыканцамі.
Пасля вайны Міхаіл Андрэевіч заняўся жывапісам і стварыў некалькі серыяў манументальных палотнаў. “Партызанская мадонна”, “Легенда пра бацьку Міная”, “Дзеці вайны” ды іншыя сталі візітозкамі жывапісу БССР, паніхідай па загінулых, увасобленай у фарбе. Савіцкі шмат пісаў на лагерную тэматыку – серыя карцінаў “Лічбы на сэрцы”.
Былі і скандалы. На адной карціне быў выяўлены чалавек з семіцкімі рысамі і зоркай Давіда, які смяецца над экзэкуцыяй. Ад мастака патрабавалі зафарбаваць зорку, той адмаўляўся, пакуль не папрасіў асабіста Машэраў. Пасля Савіцкі тлумачыў, што маляваў тое, што сам бачыў: “Польскія яўрэі-наглядчыкі былі больш жорсткімі, чым эсэсаўцы,” – казаў мастак.
19 лютага
У 1908 годзе нарадзіўся літаратар Станіслаў Шушкевіч.
Шушкевіч трапіў у хвалю беларусізацыі, быў сябрам “Маладняка”, друкаваўся ў часопісе “Літаратура і Мастацтва”, газеце “Звязда”. Пісаў з-большага вершы: першы зборнік паэзіі выйшаў у 1934-м. Малады паэт не мог ведаць, што наступны пабачыць свет адно ў… 1959-м.
Шушкевіча арыштавалі ў 1937-м за “нацдэмаўскую контррэвалюцыйную дзейнасць”. У лагерах працаваў шахцёрам, цесляром, бухгалтарам. У 1946-м выйшаў, але ўжо праз тры гады – чарговы арышт. Гэтым разам у Кемераўскай вобласці яму, як “пісьменнаму”, дазволілі працаваць у геалагічных экспедыцыях.
Канчаткова на радзіму Шушкевіч вярнуўся ў 1956-м. Паэт зноўку пачаў друкавацца, супрацоўнічаць з газетамі, быў нават загадчыкам аднаго з аддзелаў “ЛіМу”, але – на дзіва – рэабілітацыю атрымаў толькі ў 1975-м.
Сын паэта, палітык Станіслаў Станіслававіч Шушкевіч – першы кіраўнік Вярхоўнага Савету незалежнай Беларусі.
20 лютага
У 1918 годзе быў створаны Народны Сакратарыят Беларусі.
Гэта быў выканаўчы орган, створаны на базе Рады Усебеларускага З’езду. Можна лічыць – першы беларускі ўрад. Адно што міністры называліся “народнымі сакратарамі”. НСБ месціўся ў Губернатарскім доме ў Менску, быў падтрыманы Менскай гарадской думай, карыстаўся бел-чырвона-белым сцягам. Рускамоўная газета “Белорусская земля” была ягоным друкаваным органам.
У НСБ занялі пасады найбольш вядомыя тагачасныя беларускія дзеячы: Язэп Варонка (старшыня + замежныя справы), Кастусь Езавітаў (войска), Аркадзь Смоліч (асвета), Васіль Захарка (казначэйства) і г.д. Былі і даволі дзіўныя пасады: напрыклад Мойша Гутман быў сакратаром яўрэйскіх справаў.
Пасля абвяшчэння незалежнасці Беларусі 25 сакавіка 1918 году, немцы разагналі Раду БНР і Народны Сакратарыят. Праз нейкі час далі заднюю, дазволіўшы НСБ займацца культурай і гуманітарнымі справамі. Такі паварот не задаволіў шмат каго з сакратароў – людзі пачалі сыходзіць.
Далей НСБ, як і Рада БНР, драбіліся яшчэ безліч разоў, пераяджалі з месца на месца, з’язджалі за мяжу. Можна лічыць, што адзіны легітымны і паўнавартасны беларускі ўрад у Менску дзейнічаў толькі з 20 лютага па 25 сакавіка 1918 году.
21 лютага
У 1881 годзе ў Тыфлісе памёр географ і геадэзіст Язэп Ходзька.
Ходзька паходзіў з Вілейшчыны, вучыўся ў Віленскім універсітэце, трапіў у корпус вайсковых тапографаў. Праводзіў трыянгуляцыйныя працы ў Гарадзенскай і Менскай губернях. Лідары Паўстання 1830-31 гадоў меркавалі, што той стане камендантам Вільні. Даведаўшыся пра гэта, расейскія ўлады Ходзьку затрымалі, але… не згнаілі ў турме. Даслалі рабіць тапаграфічныя працы на Дунаі і Басфоры.
Ходзька працаваў у Малдавіі і Валахіі, пазней на Каўказе і Закаўказзі, забіраўся на Арарат. Быў галоўным выканаўцам Вялікай Каўказскай трыянгуляцыі, названай ягоным імем. Таксама стаў першым кіраўніком Каўказскага аддзелу Рускага імператарскага геаграфічнага таварыства.
Ходзька прымаў удзел у Крымскай вайне – адмалёўваў турэцкія крэпасці. Урэшце, даслужыўся да генерал-лейтэнанта з высокімі ўзнагародамі, якога параўноўвалі з Эверэстам, якога цанілі Гумбальдт і Струвэ. Ходзька жыў у Грузіі, куды забраў, ратуючы ад беднасці, сваю радню з Беларусі. Там і памёр, пахаваны на каталіцкіх могілках.
Лёс Ходзькі – добры прыклад таго, як адукаваны і таленавіты шляхціц з нашых земляў мог зрабіць сабе кар’еру ды імя ў Імперыі, калі – не лез у палітыку.
Падрыхтаваў Алесь Кіркевіч
