Прапануем Вам падборку знакавых датаў на тыдзень. Ёсць за што парадавацца, па чым пасумаваць, пра што задумацца. Кожная дата – кавалачак гісторыі, карысны не толькі як артэфакт мінулага, але і “пасланне ў бутэльцы” для нас сённешніх.
Чытайце, думайце, рабіце высновы.
22 лютага
У 1883 годзе нарадзіўся Станіслаў Булак-Балаховіч.
Невядома, ці памяталі б мы Станіслава Нікадзімавіча, каб не Першая Сусветная. Падчас вайны ён стаў не проста прафесійным вайскоўцам, але таленавітым майстрам партызанскай вайны, лідэрам і “бацькам” для жаўнераў. Удзельнік шматлікіх баёў, некалькі разоў паранены, узнагароджаны высокімі адзнакамі Расейскай арміі.
У Грамадзянскую Балаховіч ваяваў спачатку за чырвоных, пасля – за белых. Па забрашэнні Кастуся Езавітава разам са сваім палком падтрымаў БНР, але хутка расчараваўся: грошаў і зброі яму так і не далі. Затое, даў Пілсудскі. Пры яго падтрымцы Балаховіч увосень 1920-га зладзіў Палескі паход і дайшоў ад Берасця да Мазыра. Пасля паразы, паранены, адступіў у Польшчу.
Яшчэ ў Мазыры Балаховіч абвясціў стварэнне Беларускай дзяржавы. У адрозненні ад БНР, яго дзяржава мела галоўнае – войска. Магчыма, каб у Балаховіча атрымалася, беларусы да 1939-га мелі б сваю незалежную дзяржаву і прыйшлі б у 1991-ы больш сфармаванай нацыяй. Сам Балаховіч застаўся б у памяці народу асобай накшталт Пілсудскага ці Манэргейма.
23 лютага
У 1563 годзе маскоўскія войскі ўзялі Полацак.
Нягледзячы на рыторыку Івана Грознага пра “братні народ” і “праваслаўе”, на горад імгненна абрынуліся рэпрэсіі. Безліч палачанаў, незалежна ад веры і палітычнай пазіцыі, былі вселеныя ўглыб Масковіі. Найбольш жорсткія рэпрэсіі абрынуліся на “небяспечныя элементы”: яўрэяў, шляхту, пратэстантаў, каталікоў ды іншаземцаў.
Для палачанаў усё гэта было шокам, бо горад жыў рэаліямі ВКЛ, меў магдэбурскае права, шчыльна кантактаваў з Інфлянтамі, лічы, Захадам. Ніхто нават з прамаскоўскага сегменту гараджанаў не атрымаў пасадаў ці прывілегіяў (апрача некаторых святароў). Для Масковіі тутэйшы люд усё адно быў “чужы”. Таму стаўка рабілася на грубую сілу і свой гарнізон у Верхнім замку.
Стэфан Баторый вызваліў Полацак адно ў 1579-м, пасля 16 гадоў няволі. Сімвалічна, што адным з удзельнікаў вызвалення быў колішні сябар і паплечнік Грознага Андрэй Курбскі.
24 лютага
У 1935 годзе нарадзіўся Рыгор Барадулін.
Рыгор Іванавіч нарадзіўся на хутары Верасоўка на Ушаччыне. У 1937-м хутар ліквідавалі бальшавікі, у 1944-м немцы забілі бацьку, які быў у партызанах. Барадулін працаваў у безлічы газетаў і часопісаў: “Бярозка”, “Полымя”, “Савецкая Беларусь” ды інш. У 1959-м выйшаў ягоны першы зборнік – “Маладзік над стэпам”.
Цікава, што Барадулін здолеў стаць народным паэтам са шматтысячнымі тыражамі, удзельнічаць у дэлегацыі БСССР у ААН, атрымліваць прэміі ды ўзнагароды, застаючыся далёкім ад партыйнай палітыкі. Яшчэ дзіцёнкам, калі вучняў школы запісвалі ў піянеры, Барадулін збег. Неаднаразова адмаўляўся ад уступу ў КПСС.
На хвалі Перабудовы Барадулін падтрымаў адраджэнскі рух і Беларускі Народны Фронт. Разам са сваім земляком Васілём Быкавым, Барадулін неаднаразова выказваўся на карысць Зянона Пазняка. У далейшым адыйшоў ад палітычных справаў.
У 1992-м Барадулін стаў народным паэтам Беларусі – ён апошні, каму ўручалася гэтае ганаровае званне.
25 лютага
У 1879 годзе нарадзіўся Гасан Канапацкі, беларускі вайсковец.
Канапацкі паходзіў з татарскага роду. Скончыў Полацкі кадэцкі корпус і Пецярбуржскую артылерыйскую акадэмію. Быў кадравым вайскоўцам, ваяваў у Руска-японскую і Першую сусветную вайну. Даслужыўся да палкоўніка.
На момант абвяшчэння БНР знаходзіўся ў Менску. Далучыўся да нацыянальна-арыентаваных вайскоўцаў і Беларускай вайсковай камісіі. БВК падтрымлівалі палякі, якім патрэбная была беларуская вайсковая адзінка як саюзнік. У 1920-м Канапацкі перабраўся ў Вільню, дзе прымаў удзел у грамадскіх справах, сябраваў з Францішкам Аляхновіча і Макарам Краўцовым.
У Польшчы дагэтуль жывуць нашчадкі Канапацкага. Як сямейную рэліквію яны захоўваюць форменную цешку на фуражку і пагоны Канапацкага часоў службы ў беларускім войску ў 1919-20-м.
26 лютага
У 1918 годзе нарадзіўся Пятро Машэраў, савецкі кіраўнік Беларусі.
Нарадзіўся ў сялянскай сям’і ў Сенненскім раёне, настаўнічаў у школе. З пачаткам вайны далучыўся да падполля і ўжо ў 1942-м камандваў партызанскім атрадам імя Шчорса. Машэраў прымаў удзел у планаванні ды здзяйсненні дыверсіяў на Віцебшчыне ды Заходняй частцы Расеі.
Пасля вайны Машэраў імкліва рабіў партыйную кар’еру. У 1964-м замяніў Мазурава на пасадзе першага сакратара Кампартыі БССР – стаў кіраўніком рэспублікі. Яго эпоха, якая супала ў СССР з “брэжнеўскім застоем”, запомнілася стабільнасцю, будоўлямі, ростам заробкаў у калгаснікаў. Людзі бачылі ў Машэраве таленавітага адміністратара, блізкага да народу лідэра, які не баяўся без аховы хадзіць па Менску.
На эпоху Машэрава таксама прыпаў час татальнай русіфікацыі: скарачэння беларускіх школаў і самой мовы ва ўжытку. Машэраў цудоўна ведаў беларускую, але не ўжываў. На час яго кіраванне прапыла і знішчэнне вялікага масіву старога Менску – раёну Нямігі.
Машэраў кіраваў Беларуссю ажно да смерці падчас аўтакатастрофе ў 1980-м. Хадзілі чуткі, што здарэнне было невыпадковым: маўляў, Машэраў у Саюзе стаў больш папулярным за нямоглага Брэжнева, таму і “прыбралі”.
27 лютага
У 1734 годзе нарадзіўся Караль Станіслаў Радзівіл “Пане Каханку”.
Ужо ў 18 год ён стаў вялікім мечнікам літоўскім ВКЛ, праз 10 год – віленскім ваяводам. Удзельнічаў у войнах паміж магнацкімі кланамі. У 1768 выступіў супраць таго, каб Рэч Паспалітая стала расейскім пратэктаратам, зрабіўся генеральным маршалкам Барскай канфедэрацыі. Калі расейцы ўзялі яго родны Нясвіж, вымушаны быў з’ехаць у эміграцыю ў Еўропу.
Чаму “Пане Каханку”? Менавіта так магнат звяртаўся да ўсіх, з кім размаўляў: незалежна быў гэта селянін ці кароль. “Пане Каханку” быў вядомы сваімі эксцэнтрычнымі паводзінамі і татальным алкагалізмам.
Пра яго дзівацтвы хадзілі легенды. Напрыклад, “Пане Каханку” вырашыў улетку пакатацца на санях і загадаў засыпаць дарогу соллю – дарагім на той час таварам. Або плаціў вяскоўцам, каб тыя залазілі на дрэвы і кувалі як птушкі, а сам страляў па іх соллю ці перцам.
“Пане Каханку” застаўся ў гісторыі як эталон сармацкага ладу жыцця ў яго анекдатычным прачытанні: шчодрасць, п’янства і патрятызм у адным флаконе.
28 лютага
У 1468 годзе ў Вільні зацверджаны Судзебнік Казіміра.
Гэта быў зборнік нормаў права, якім карысталіся пры разглядзе крымінальных і грамадзянскіх справаў у ВКЛ ажно да з’яўлення статутаў XVI стагоддзя. Аўтарства Судзебніка не было высветлена, арыгінал таксама не збярогся: толькі перапісныя копіі XV- XVI стст.
Згодна Судзебніку, крымінальная адказнасць наступала з 7 гадоў. Усе слаі грамадства былі роўныя перад законам: пан адпавядаў нароўні з іншымі, калі злачынства адбылося з яго ведама або з яго ўдзелам. Уводзіўся тэрмін “саўдзел у зачынстве”, напрыклад, для родных злодзея, якія ведалі, але захавалі ў таямніцы.
За дробны крадзёж на першы раз штраф. За сярэдні ці вялікі – вешалі. Падзяляліся паняцца “крадзеж”, “грабунак” ды “махлярства”. Каб выбіць інфармацыю са злодзея дазваляліся катаванні. Пацярпелы меў права праводзіць следства самайтойна: “права следу”. Вышэйшая мера практыкавалася праз павешанне ці спаленне. Вышэйшай апеляцыйнай інстанцыяй быў вялікі князь.
Падрыхтаваў Алесь Кіркевіч
