16 траўня, а 19-й у Мінску, у Галерэі Tut.by (пр.Дзяржынскага, 57) пакажуць фільм пра вывезеных у Германію і адкрыюць фотавыставу.
Фільм ужо дэманстравалі надоечы ў доміку РСДРП — шточцвер а 18.30 там праходзяць лекцыі і дыскусіі, уваход па квітку ў музей.
Людзі, якіх вывезлі ў час вайны на работы ў Германію і краіны-сатэліты, былі ці не ў кожнай вёсцы. 8 мільёнаў з усіх краін, 2,5 мільёны — з СССР, больш за 400 тысяч — з Беларусі.
Нацысты агітавалі моладзь на працу, але па сваёй волі мала хто ехаў. Моладзь трапляла да немцаў падчас аблаваў і ўжо не магла ўцячы.
Пасля вайны, аднак, за тое, што трапіў у аблаву — як і за нямецкі палон — запісвалі ў здраднікі.
Таму большасць вывезеных маўчала пра гэтую старонку сваёй біяграфіі. Многія героі фільма толькі цяпер кажуць пра гэта ўпершыню. «Гэта ж такая ганьба!»
«Калі мы вярнуліся, мама паставіла мяне на калені перад татавым партрэтам і сказала: пакляніся, што ніколі нікому не скажаш, што мы былі ў Германіі. Я паклялася. І ніколі нікому не сказала».
Каб прыбраць сваё імя з дзяржаўнай базы астарбайтараў, патрэбныя былі сувязі і грошы.
Не ўсім шанцавала схаваць гэты факт, знішчыць дакументы пра гэтыя гады свайго жыцця.
Адна з гераінь фільма сустрэла ў Германіі свайго будучага мужа: яна астарбайтарка, ён савецкі афіцэр. Ажаніліся, зажылі, але мінулае не адпускала: ёй, таленавітаму фізіку, адмовілі ў паступленні ў аспірантуру, потым не далі настаўніцкага звання, хоць яе вясковыя вучні былі найлепшымі ў вобласці.
А шлюб не вытрымаў спакусы ўладай: муж захацеў стаць сакратаром Ашмянскага райкама і развёўся з жонкай-астарбайтаркай.
Большасць герояў фільма — кабеты, таму і остарбайтарства перадаецца ў асноўным жаночым поглядам.
«Мы так радаваліся, што вяртаемся дамоў!.. І вось нас прывезлі на Одэр, для перадачы савецкім салдатам. Мы пабачылі іх і ўсцешыліся: брацікі, сыночкі!.. А яны не глядзяць на нас, толькі адзін скрозь зубы: прастытуткі, падсцілкі нямецкія.
Мая мама да яго: сыночак, ты што!.. Вось такое нам было прывітанне».
«Схапіў мяне адзін за руку, мама кажа: адпусці, гэта мая дачка».
«А была з намі адна палячка, зацягнулі яе ў падвал… Мы баяліся глядзець, ці яна жывая — так і пайшлі, не зазірнуўшы».
Гэта, бадай, драматургічна самае моцнае месца ў фільме. У цэлым кіно даволі простае, падкрэслена хранікальнае. Дзясятак беларусаў расказваюць пра сваё жыццё ад 1930-х да 1950-х. Пухавіччына, Навагрудчына, Карэліччына…
Аповеды перамяжоўваюцца савецкай і нямецкай прапагандысцкай хронікай часоў вайны. Мурашкі па спіне — да чаго ж яны падобныя. «Памятайце і вы, калі будзеце вучыць сваіх дзяцей першаму слову «Сталін»» — «Не печальтесь, ребята, самое тяжелое позаді — большевікам конец».
Якая ж універсальная рэч прапаганда. Пабачыўшы ўсё гэта, нават на мілых бяскрыўдных выразах «прапаганда чытання» або «прапаганда здаровага ладу жыцця» будзеш уздрыгваць і шукаць падвох.
У Германіі моладзь чакала ўсякае. Некага адпраўлялі на фермы, і гэта праца запомнілася людзям як прыемны час — на фоне роднага калгасу. Цяжэй прыходзілася тым, хто трапляў на вытворчасць. Нехта атрымаў досвед, які проста цяжка сабе ўявіць: сярод апытаных была жанчына, якую накіравалі ў Асвенцім, там яна займалася сушкай валасоў ахвяр.
Пры ўсім тым, для многіх астарбайтарства, успаміны пра час у нямецкім палоне сталі самымі яркімі ў жыцці. Для людзей гэта стала адзінай магчымасцю пабачыць свет, пабачыць іншае жыццё, кажа рэжысёр фільма, клімавічанін Алесь Лапо.
Адзначае таксама, што найбольш уразіла падчас збору інтэрв’ю — наша беларуская шчырасць. «Нас, незнаёмых людзей, запрашалі ў хату, раскрывалі перад намі душу». Думаецца, справа тут не толькі ў нацыянальным характары, але яшчэ і ў тым, што «Беларускі архіў вуснай гісторыі» ці не першым паставіўся да гэтых людзей і іх досведу з павагай, а не з пагардай.
На фільм у домік РСДРП прыйшло шэсць чалавек (усе дзяўчаты), і кожная са сваёй сямейнай гісторыяй пра астарбайтараў. На паказе людзям было пра што пагаварыць. Была ў гэтым нейкая справядлівасць: адкрыта прагаворваць тое, што сапсавала тваім дзядам усё жыццё.
— У расказе бабулі мяне ўразіла, — кажа адна глядачак, — што назад гэтых людзей не перавозілі: увесь гэты шлях яны гналі ў СССР трафейных кароў.
«Беларускі архіў вуснай гісторыі», які і сабраў інтэрв’ю для фільма, прасіў адгукнуцца ўсіх, хто мог бы арганізаваць інтэрв’ю са сваім родным «астарбайтарам». Эл. пошта даследчыкаў: info@nashapamiac.org
Фільм неўзабаве выставяць на сайце архіва, дзе ўжо цяпер ёсць адпаведны раздзел і выстаўленыя некаторыя інтэрв’ю.
