• budzma.by
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Маё права
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Фотарэпартаж
  • Афіша
  • "Будзьма!" прапаноўвае
01.02.2017 | Літаратура

Найбольш знакавыя кнігі Беларусі. Частка 2 (31-40)

 

У лістападзе мінулага года на нашым сайце быў апублікаваны спіс найбольш знакавых кніг за 500 гадоў беларускага кнігадруку, які быў склаладзены нашымі экспертамі ў межах кампаніі “Пяцісотгоднасць”. Мы вырашылі не проста актуалізаваць яго, але падрабязней засяродзіцца на кожнай кнізе. Крытык Ціхан Чарнякевіч падрыхтаваў серыю матэрыялаў, у якіх ён коратка раскрывае важнасць усіх выданняў са спіса. Вашай увазе другая частка (першая тут).

 

40. Уладзімір Арлоў, Зміцер Герасімовіч. Краіна Беларусь. Ілюстраваная гісторыя. — Martin, Slovakia, 2003. 320 с.

Напачатку мінулага стагоддзя Вацлаў Ластоўскі выдаваў свой катэхізіс «Што трэба ведаць кажнаму беларусу» брашуркай, а ў 1990-я, калі праблема актуалізавалася, узніклі даволі бляклыя пытанні і адказы з гісторыі Беларусі на газетнай паперы, з жахлівымі чорна-белымі ілюстрацыямі. «Краіна Беларусь» Уладзіміра Арлова паказала, што Беларусь – гэта асляпляльна прыгожа, багата і шыкоўна. Быць беларусам – гонар, і гэта неверагодна прыемна, і гэта захапляе дзяцей і дарослых.

 

39. Ёган Вольфганг Гётэ. Фаўст : Трагедыя / Пер.з ням. В. Семуха; Мінск : Маст. літ., 1976. 430 с.

Беларусы дзесяцігоддзямі целяпаліся ў каланіяльным хвасце расейскіх перакладаў, але калі Сёмуха ў 1960-я гады пераклаў “Фаўста”, гэта стала сапраўднай бомбай. І як пераклаў – хлёстка, смачна, незалежна, з энэргіяй, якой і цяпер зайздросцяць перакладчыкі. Аздобленая графікай Арлена Кашкурэвіча, кніга выглядае сапраўдным артэфактам і ўзорам айчыннага мастацкага выдання. Верылася, што неўзабаве з’явяцца і “Дон-Кіхот”, і Рабле, і “Іліяда” з “Адысеяй”, але… на іх свайго Сёмухі так пакуль і не знайшлося.

38. Тарас на Парнасе и др. белорусские стихотворения. Могилев : , 1900. 24 с.

“Тарас” – адзін з першых (разам з “Гапонам” Дуніна-Марцінкевіча) аўтарскіх беларускамоўных твораў, не звязаны ніякімі пупавінамі з прамінулымі аналагамі. Доўгі час хадзіў па руках і вуснах як ананімная паэма, пераказваўся сялянамі ў самых розных варыянтах, таму склаўся і стаў знакавым менавіта як твор, а не кніжка. У 1896 годзе, публікуючы тэкст, Еўдакім Раманаў казаў, што “яго ва ўсякай хаце знайсці можна”. Народным “Тараса” зрабілі мясцовыя рэаліі і прыемнае ўсведамленне таго, што вясёлы мужык, нават і трапіўшы ў сваім інфернальным падарожжы да вялікіх паноў на Парнас, а тады і да алімпійскіх багоў з усімі выгодамі і прысмакамі, папрасіў аднаго – вярнуцца дадому. “Тарас на Парнасе” выходзіў брашуркамі за царскім часам і раскупляўся тысячамі асобнікаў. Таму нашаніўцы нават не сталі яго перавыдаваць – попыт быў цалкам задаволены.

37. Алесь Разанаў. Шлях-360. Мінск: Мастацкая літаратура, 1981. 110 с.

Першая адкрыта і падкрэслена мадэрнісцкая кніга беларускай паэзіі – без усякіх скідак, агаворак і рэверансаў да паноўнай традыцыі. Кніга-стваральніца пакалення паэтаў-філосафаў, паэтаў-авангардыстаў,  заглыбленых у нетры беларускай мовы і сутнасці быцця, дзе пастаянна ідуць выпрабаванні і эксперыменты. Знайсці ў кнігарнях фактычна немагчыма: гэтую кнігу крадуць, выпрошваюць ці атрымліваюць у падарунак.

36. Янка Брыль. Птушкі і гнёзды: Кніга адной маладосці: Раман. Мінск : Беларусь, 1964. 347 с.

Пакуль усе пісалі пра вайну і немцаў, Янка Брыль напісаў раман пра сябе. Бацькі, браты, тонкая лінія заходнебеларускага дзяцінства, і праз асобнага чалавека праступаюць як на шкле абрысы айчыннай гісторыі: трагедыя непрыналежнасці да саміх сябе – то да палякаў, то да нямецкіх унтэраў, то да больш блізкіх камісараў. Адысея і падарожжа героя ва ўласныя ўспаміны, з няпростымі, але добра пастаўленымі пытаннямі. Скарыстаная магчымасць уцячы ад афіцыёзу і ідэалогіі.

35. Алесь Гарун. Матчын дар: Думы і песьні, 1907-1914 г.г. / Выдана коштам Народнага Сакрэтарыяту Беларусі. Менск : Друк. Я. Грынблята, 1918. 128 с.

Кніжка з трагічным лёсам: напісалася ў 1914-м, выдадзена Радай БНР у Менску ў 1918-м, і так і не патрапіла ні да нашаніўскага  канону, і перад вайной прачыталася вельмі сціпла, “дзякуючы” прывітальнаму слову Гаруна да Пілсудскага. Дзякуючы таму ж – выкрэслілася з усіх падручнікаў і гісторый, і толькі ў 1988-м, з вялікімі праблемамі, крывёю і потам вярнулася – але ці прачыталася? Містычная кніга аднаго з найвыдатнейшых нашых паэтаў-метафізікаў – з усімі спадарожнымі смяротнымі страхамі, зданямі, ваўкалакамі і вурдалакамі, зазіраннем у тагасветную цемру, напаўдрымотным змаганнем сібірскага выгнанца з абрыдлай явай і ўласнай звонкагалосай музай.

34. Рыгор Барадулін. Ксты. Мінск : Рым.-катал. парафія св. Сымона і св. Алены, 2005. 470 с.

Барадулін быў важным для літаратуры ад першага свайго зборніка, але эксперты спыніліся на познім, духоўным. Гэтак завершыўся яго зямны лёс – ад шасцідзясятніцкай “новай шчырасці” і зухаватасці да, фігуральна кажучы, засяроджанага перабірання пацераў, сабраных у нітку з вушацкай мовы, хрысціянскай сымболікі, старых і найноўшых герояў, заўсёднага краявіду з птушкамі.

33. Энцыклапедыя “Вялікае Княства Літоўскае”. Мінск. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2005—2010. У 3 тамах. 684 с. + 788 с. + 690 с.

“Доўгі час, калі цябе не было…” А Вялікага Княства і праўда зусім не было ў падручніках па гісторыі, альбо дзейнічалі там чужыя беларусам літоўскія князі, якія займаліся ўсялякай непатрэбшчынай. Потым былі дзясяткі энтузіястаў, і ўрэшце – прызналі, было беларускае ВКЛ, і спісваць яго са сваіх рахункаў на чужыя ёсць поўным ідыятызмам. Трохтамовая шыкоўная энцыклапедыя ВКЛ, якая імгненна знікла з паліц кнігарняў, давяла: не тое, што попыт, а проста голад і смага ёсць на рыцарскую Беларусь. Праўда, другога выдання дзяржава рабіць не спяшаецца.

32. Кузьма Чорны. Выбраныя творы / Уклад., прадм.: Тычына М. Мінск : Беллітфонд, 2000. 605 с.

Эксперты не ўдакладнілі, якое менавіта выбранае мелася на ўвазе, але няхай ім будзе “кнігазбораўскі” том Чорнага, складзены Міхасём Тычынам, які і сфармаваў канон чорнаўскага паслясавецкага аднатамовіка – без розных кампрамісных і прымусовых твораў. Тычынаўскі Чорны пераліваецца ад мастака настрояў у 1920-я да экзістэнцыяліста 1940-х з балючым і поўным нянавісці да саветчыны дзённікам апошніх дзён жыцця 1944 г. Балючае ўслухоўванне ў бездань беларускага лёсу, нібыта праклятага кімсьці і асуджанага на вечнае паўтарэнне памылак. Чорнага варта чытаць усяго, але квінтэсэнцыя – тут, у аднатамовіку.

31. Андрэй Мрый. Запіскі Самсона Самасуя. Мюнхэн: Выдавецтва “Бацькаўшчыны”, 1953. 88 с.

Выцягнуты ў першы шэраг эміграцыйным крытыкам Антонам Адамовічам, Мрый стаўся выратаваннем перабудоўчага літаратуразнаўства: запоўнілася вакансія антысавецкага сатырыка. Насамрэч, няўрымслівы Самасуй – дзядзька дужа складаны і шматслойны. Гэта і збор гумарыстычных прыказак Інбелкульта, і юрлівыя героі постсімвалізма, і мора спасылак і алюзій на біблейныя і гістарычныя сюжэты, адсылкі да савецкай молада-зялёнай бюракратыі, вясковай архаікі ды зухаватых беларусізатараў. Можна сказаць, поўная энцыклапедыя беларускіх 1920-х – каша, завараная Мрыем, дагэтуль вельмі густая.

 

Працяг – неўзабаве!

 

 

Ціхан Чарнякевіч

Tweet

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства

Інфармацыйныя спецаперацыі супраць Беларусі ў заходніх СМІ

Аляксей Гайдукевіч робіць для budzma.by агляд замежнай прэсы Пра крывавыя падзеі жніўня ў Беларусі першымі даведаліся нашы суседзі. СМІ ў Літве, Польшчы, Чэхіі і іншых краінах рэгіёна ў рэжыме анлайн інфармавалі...

valiancina_shauchenka
Праект Кірыла Стаселькі "Можам"

«Выпадкаў несправядліва асуджаных у Беларусі вельмі шмат»

У сваім спецпраекце «Можам» Кірыл Стаселька гутарыць з аўтарамі пратэсных плакатаў, каб даведацца, хто гэтыя асобы і што хаваецца за кароткімі мэсіджамі на іх плакатах. У гэтым матэрыяле пра свой плакат, зніклых, забойства...

valiancina_shauchenka
Гісторыя

Знойдзены найстарэйшы малюнак Навабеліцы. Паглядзіце, як яна выглядала 200 гадоў таму

Знойдзен унікальны малюнак Беліцы 1845 года, паведамляюць Моцныя Навіны. Ён быў апублікаваны на сайце праекта Расійскай дзяржаўнай бібліятэкі ў складзе карты Магілёўскай губерні першай паловы XIX стагоддзя. ...

valiancina_shauchenka
Афіша

Анлайн-канцэрт Андрэя Мельнікава — 20 студзеня

Кампанія «Будзьма!» запрашае 20 студзеня а 19-й гадзіне на анлайн-канцэрт Андрэя Мельнікава, падчас якога прагучаць песні з альбома «Песьні выгнаньня» (1995) на вершы паэтаў, якія былі вымушаны...

Апошнія навіны

    Грамадства
    Інфармацыйныя спецаперацыі супраць Беларусі ў заходніх СМІ
    Праект Кірыла Стаселькі "Можам"
    «Выпадкаў несправядліва асуджаных у Беларусі вельмі шмат»
    Гісторыя
    Знойдзены найстарэйшы малюнак Навабеліцы. Паглядзіце, як яна выглядала 200 гадоў таму
    Афіша
    Анлайн-канцэрт Андрэя Мельнікава — 20 студзеня
    Грамадства
    МУС: Андрэй Аляксандраў і Ірына Злобіна аплачвалі штрафы затрыманых дэманстрантаў
    Літаратура
    Нарвежскі саюз пісьменнікаў: мы салідарныя з Беларуссю
    Грамадства
    Супольная заява беларускіх праваабарончых арганізацый аб прызнанні палітвязнямі абвінавачаных па справе Прэс-клуба
    Грамадства
    Пісьменнік Саша Філіпенка напісаў другі адкрыты ліст Рэне Фазэлю
    Грамадства
    У «Дана Молл» выступіў «Вольны хор» з «Пагоняй» і вывесілі вялікі бчб-сцяг
    Грамадства
    Кнігараспаўсюднік Алесь Яўдаха не выходзіць на сувязь
    Грамадства
    Больш за 800 беларускіх навукоўцаў падпісалі ліст у падтрымку звольненых з Акадэміі навук калег
    Грамадства
    Вядоўца на заробак ад $100: дзяржСМІ спрабуюць закрыць дзясяткі вакансій
    Грамадства
    «Цудоўня» распачала працу ў новым месцы
    Грамадства
    Ці стаў прыезд Фазэля правалам?
    Грамадства
    «Новы Час» больш не будзе прадавацца ў шапіках «Белсаюздруку»

Афіша

  • 20.01 19:00Анлайн-канцэрт Андрэя Мельнікава
  • 21.01 19:00Літаратурна-музычнае мерапрыемства “Мой Багдановіч”
  • 06.05 20:00Народны альбом

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: razam@budzma.org

Папулярнае

    • Віктар Марціновіч: А зараз вернемся да нармальнага жыцця?
    • Запісы Зайцава — справа расійскіх нафтавікоў
    • Як у свеце адрэагавалі на візіт Рэнэ Фазэля да Лукашэнкі
    • Ад пракату «Доваду» да закрыцця кінатэатраў. Падводзім вынікі 2020 года ў беларускай кінаіндустрыі
    • «Словы мацней»: Аляксандр Памідораў чытае твор Зямы Піваварава

Ахова спадчыны

  • Смуткуем…
  • Сумесныя кансервацыйныя працы
  • Новыя перспектывы супрацы
  • Другое жыццё твора мастацтва
  • Праблема Жыровічскага манастыра вырашана
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип
Распрацавана і звярстана Логотип компании IBWM