Замежжа спакушае і падманвае. Спакушае, бо дазваляе збегчы ад знаёмага звычайнага, пакаштаваць не свайго жыцця, паглыбіцца ў чужое асяроддзе, трапіць на іншую хвалю – і раптам зразумець, што яна паціху робіцца тваёй. А падманвае таму, што мы туды трапляем, каб глядзець сваё кіно. У Нямеччыну, Швецыю ці Партугалію з намі едзе наш Берлін, наш Стакгольм, наш Лісабон. Нябачны багаж легендаў, цытатаў, надзеяў ды сантыментаў, запазычаных з фільмаў, кніжак, пашарпаных вінілавых кружэлак, зацертых мапаў, анекдотаў ды асабістых комплексаў. Праўда ў тым, што каб мець Бруге ці Порту, зусім не абавязкова іх пабачыць. Можа, нават лепш і не бачыць. Каб не сапсаваць тое кіно, што склалася сувымерна твайму таленту ды стылю. Літаратар у Парыжы – гэта выпрабаванне. Як для літаратара, так і для Парыжа.
Новая кніга Альгерда Бахарэвіча “Бэзавы і чорны. Парыж праз акуляры беларускай літаратуры” – прадпрыемства амбітнае і атракцыйнае. Аўтар з рэпутацыяй бескампраміснага інсайдара айчыннага культурнага працэсу выпраўляецца ў былую сталіцу свету, каб разлічыцца з бюракратычна-турыцска-правінцыйнай “парыжскасцю” літаратараў-суайчыннікаў розных генерацыяў. Аздобіўшы сваё фірмовыя наезды на сучаснікаў ды папярэднікаў добрай дозай прыватных імпрэсіяў ды інтымнага ліставання. Файная місія, добры мікс. Злы Бахарэвіч – гэта моцна. Пяшчотны Бахарэвіч – гэта кранальна. Разам можа выбухнуць як трэба. Зноў жа, Парыж: Шанз-Элізе, Сэн-Жэрмэн-дэ-Прэ, Гар-дзю-Нор, Сакрэ-Кёр… Чым менш у жыцці фану, тым больш хочаш Парыжа – бурбалак шампану ў твой келіх “Аліварыі”.
Кніжка свабоднага фармату і лёгкага настрою чытаецца, пэўна, як і пісалася – вольна і нязмушана. Бахарэвіч упэўнена трымае абраны курс на лірычнае літаратуразнаўства, кожны з кавалкаў-эсэ адбудаваны па агульнай схеме: зачэпка за каляпарыжскі тэксцік беларускага аўтара (пераважна не надта ўдалы), ланцужок аўтарскіх каментароў (звычайна іранічна-саркастычных), выхад на эмацыйна-прыватнае, усплёск пачуццяў і фінальнае афарыстычнае абагульненне.
Але розныя вымярэнні бясспрэчнага таленту Альгерда гэтым разам гучаць адначасова – і не надта сінхронна. Менавіта таму “Бэзавы і чорны” пакідае складанае ўражанне: мазаіка паэтычных пасажаў, літаратурных каментароў, факталагічных даведак, трапных заўвагаў, парадаксальных высноваў, прамоваў закаханага і побытавых нататак вымушае чытача несупынна пераключаць рэгістры ўспрымання. Толькі настроіўся на белліт – а вось табе пра Джойса! Добра, хай будзе Джойс – а зараз пра “Трох мушкецёраў”. Акей, Дзюма дык Дзюма – але не, цяпер пра асабістае-набалелае. І зноў пра Бураўкіна. І пра арабскага цырульніка.
Зразумела, што ў свядомасці аўтара ўсё так і жыве, непадзельна і арганічна. Аднак аўтарская шчырасць – а “Бэзавы і чорны”, магчыма, самая шчырая і асабістая кніга Бахарэвіча – пазбаўляе плынь аповеду дакладнай каляіны, ператвараючы олдскульны (ну добра, мадэрнісцкі) літаратурны тэкст у посткласічны гіпертэкст, бясконцую сістэму аднастайных спасылак. Парыж Бахарэвіча аказаўся захопленым беларускімі літаратарамі – бо нават у сэрцы горада аўтар бачыць пераважна прывіды суайчыннікаў і згадвае іх трыб’юты французскай сталіцы. Альгерд цягам 270 старонак спажывае збольшага не сам горад, а ягоныя адбіткі ў словах. Жывога Парыжа ў кніжцы амаль няма: паляўнічы на тэксты проста не надта ведае, што і як з ім рабіць.
Персанальнае перажыванне Парыжа тут працуе не натуральным падмуркам выказвання, а нагодай звароту да чужых фаліянтаў. Якіх відавочна зашмат. Кожны з рознакаліберных герояў выказваецца разгорнутымі цытатамі, амаль як у тэматычнай хрэстаматыі. І гэтыя чужыя галасы-суаўтары перакрываюць/перакрыкваюць арыгінальную прамову Бахарэвіча – калі не сваім розумам, дык сваёй лухтой. Крытычная дэканструкцыя правінцыйных комплексаў белліту знянацку аказалася сямейным аўтапартрэтам нашых у Парыжы, дзе аўтар губляецца сярод іншых літаратурных візіцёраў.
Відавочна эксперыментальны “Бэзавы і чорны” (які цягне параўнаць са славутым берлінскім раманам-ліставаннем Віктара Шклоўскага “Zoo, альбо Лісты не пра каханне”) – нібыта тры кніжкі ў адной. Першая – лайтавы працяг “Гамбургскага рахунку”. Другая – сентыментальныя мемуары. Трэцяя – падарожныя лісты да каханай. Кожная паасобку магла б стаць падзеяй. Калі б не замінала іншым змястоўна ды стылістычна.
Магчымым выйсцем была б змена канцэпцыі: скарачэнне цытатнага корпусу, адмова ад літаратурацэнтрычнасці на карысць прафаннага досведу, вулічнай харэаграфіі, выпадковых кантактаў, кулінарных прыгодаў (хто сказаў “жабкі”?) ды спантанных моўных практык. Культурны фрыстайл і суразмерная перазагрузка стылю. Парыж супраць “парыжскасці”. Смак жыцця супраць ідэалагічна-эстэтычных фантомаў. Але Бахарэвіч пазбягае хаосу ўчынкаў. Ён нават у Парыжы застаецца там, дзе быў. Тым, кім ёсць. Жыхаром тэкстаў, чалавекам кнігі. Вандроўнікам па спасылках.
Ці патрабавала гэтая праца Парыжа? Ці патрабаваў яе Парыж? Як ні адкажаш, будзе спрэчна.
Але чытаць гэта варта. Бо кніга таленавітая, рызыкоўная ды шматслойная. Якая нават у сваёй непаслядоўнасці ды мазаічнасці вабіць пазначэннем вектара супольнага руху – праз інерцыйную “парыжскасць” да самадастатковай еўрапейскасці. Вецер у сэрцы, галава ў аблоках. І ніякай літасці гораду П.
Максім Жбанкоў
