• budzma.by
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Маё права
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Фотарэпартаж
  • Афіша
  • "Будзьма!" прапаноўвае
21.07.2017 | Гісторыя

Нечаканы Скарына: трубадур загіблага саслоўя

500 гадоў беларускага кнігадрукаваньня: новыя ацэнкі, новыя факты, новыя загадкі. Кожны дзень да 6 жніўня — чарговая частка цыклю.

Францішак Скарына ня толькі пераклаў і выдаў самыя практычныя і распаўсюджаныя тэксты свайго часу, ён іх пракамэнтаваў, каб зрабіць больш даступнымі для «людей посполитых».

Усяго ён апублікаваў 50 прадмоў і 62 пасьляслоўі на тагачаснай беларускай літаратурнай мове. Фразы накшталт «к пожитку посполитого доброго», «людем посполитым к научению», «ко всему собору людей», «для посполитого доброго» сустракаюцца ў тэкстах Скарыны рэгулярна. Менавіта «людем посполитым» прысьвячае ён свае кнігі.

Але каго канкрэтна ён мае на ўвазе? Арыстакратаў, шляхту, сялян, гараджан? Адказ на гэтае пытаньне просты. Пад «людьми посполитыми» Скарына разумеў жыхароў гарадоў — мяшчанства, зь якога паходзіў сам.

Час Скарыны — гэта час паўставаньня ў Беларусі новай сацыяльнай праслойкі эўрапейскага тыпу — мяшчанства, якое складалася найперш з купцоў і цэхавых майстроў. Гэта было вынікам эканамічнага разьвіцьця беларускіх гарадоў і наступнага наданьня ім Магдэбурскага права. Мяшчанства набывала пэўныя правы, у тым ліку гарадзкое самакіраваньне, свой суд і эканамічную незалежнасьць.

Усе кнігі Скарыны выдадзены малым фарматам, каб імі было зручна карыстацца не ў царкве, але найперш у паўсядзённым жыцьці. А «Малая падарожная кніжка» і паводле памеру, і паводле зьместу наўпрост прызначалася для купцоў, якія маглі браць яе з сабой ў падарожжы.

Гісторыкі назвалі мяшчанства «трэцім саслоўем», маючы на ўвазе, што яно выйшла на гістарычную арэну ў фэадальныя часы пасьля шляхты і сялянства.

Беларускі мужчынскі гарадзкі строй XVI стагодзьдзя. Рэканструкцыя Ганны Барвенавай паводле гравюраў Скарыны. Музэй гісторыі Магілёва

Беларускі мужчынскі гарадзкі строй XVI стагодзьдзя. Рэканструкцыя Ганны Барвенавай паводле гравюраў Скарыны. Музэй гісторыі Магілёва

Паўсюды ў Эўропе мяшчанства паўставала ў вострай барацьбе з арыстакратыяй, якая імкнулася захаваць кантроль над фэадальным горадам. У Заходняй Эўропе мяшчане праз сваю эканамічную моц здолелі дамагчыся палітычных правоў і стаць часткай палітычнага народу той або іншай дзяржавы.

У Беларусі ж, якая ў 1569 годзе канчаткова трапіла ў склад шляхецкай Рэчы Паспалітай, мяшчанству так ніколі і не было наканавана выканаць сваю гістарычную функцыю — ажыцьцявіць буржуазную рэвалюцыю і стаць галоўным нацыя- і дзяржаватворчым чыньнікам. У нас адзіным палітычным клясам і палітычным народам была і да скону дзяржавы засталася польская і спольшчаная шляхта.

Беларускае мяшчанства панесла непапраўныя страты падчас вайны з Масковіяй 1654-1667 гадоў, якую нашы продкі назвалі Патопам. Гарады апусьцелі і ўжо ніколі ня здолелі аднавіцца на поўную сілу. Яшчэ адзін удар ім нанесла Паўночная вайна 1700-1721 гадоў. Колькасьць насельніцтва, якую Беларусь мела да вайны з Масковіяй у сярэдзіне XVII стагодзьдзя, яна здолела аднавіць толькі праз 130 гадоў — у 90-я гады XVIIІ стагодзьдзя.

Закончаная справа задушэньня беларускіх гарадоў і мяшчанства была ў самым змрочным стагодзьдзі беларускай гісторыі — у XVIII-м. Пасьля дзьвюх згаданых страшных войнаў у часы шляхецкай анархіі зьбяднелыя магнаты праз новае ўмацаваньне сыстэмы юрыдыкаў (зямельных уладаньняў у гарадах) пачалі зацягваць эканамічную пятлю на шыі беларускага мяшчанства.

А канчаткова яе зацягнулі расейскія ўлады пасьля далучэньня Беларусі да Расеі. Гарады былі пазбаўленыя Магдэбурскага права, мяшчан абмежавалі ў праве перамяшчацца, распаўсюдзілі на іх рэкруцкую павіннасьць і нават цялесныя пакараньні, якія захоўваліся аж да 1863 году. Цэхі заняпалі і амаль на сто працэнтаў зьмянілі этнічны склад, стаўшы габрэйскімі.

А ў часы Скарыны мяшчанства толькі ўбіралася ў сілу, толькі падыходзіла да свайго раньняга росквіту. Беларускі горад у XVI — пачатку XVII стагодзьдзяў уяўляў сабой захапляльную карціну. Пачыналася паўсюднае мураванае будаўніцтва, паўставалі велічныя ратушы і храмы, ішоў бурлівы гандаль на гарадзкіх рынках, гасьцінныя дамы былі запоўненыя замежнымі купцамі, адбываліся ўрачыстыя цырымоніі ўступленьня ў мяшчанскае саслоўе або ў склад цэхаў з абавязковымі прысягамі, экзамэнамі на выраб «штукаў», грамадзкімі вячэрамі, цэхавымі шэсьцямі з харугвамі і «скрынкамі», у якіх захоўваліся гарадзкія і дзяржаўныя прывілеі. Сёньня ў гэта цяжка паверыць, але спрэчкі ў беларускіх гарадах ў XVI-XVII стагодзьдзях вырашаліся ў судах некалькіх інстанцый на падставе Статуту ВКЛ і Саксонскага права з удзелам сьведак, абвінавачаньня і абароны. Асабліва калі ведаеш, што ў некаторых суседніх дзяржавах судоў не было зусім.

Беларускі жаночы гарадзкі строй XVI стагодзьдзя. Рэканструкцыя Ганны Барвенавай паводле гравюраў Скарыны. Музэй гісторыі Магілёва

Беларускі жаночы гарадзкі строй XVI стагодзьдзя. Рэканструкцыя Ганны Барвенавай паводле гравюраў Скарыны. Музэй гісторыі Магілёва

Разбагацелыя купцы і цэхавыя майстры патрабавалі ня толькі юрыдычных і эканамічных правоў — яны адстойвалі свае нацыянальныя і рэлігійныя правы. Выказьнікам культурных інтарэсаў новапаўсталага беларускага мяшчанства, «людей посполитых» і быў Францішак Скарына.

Яго дзейнасьць стала, на жаль, вельмі раньняй ідэалягічнай і культурнай кульмінацыяй гістарычнага быцьця мяшчанства, якое ў Беларусі ў выніку неспрыяльных палітычных умоваў загінула, так і ня здолеўшы выканаць сваю гістарычную ролю.

Зрэшты, калі паглядзець на месца, якое ў нашым нацыянальным міце займае Скарына, то трэба ў ногі пакланіцца беларускім месьцічам. Хоць яны і не патрапілі стварыць мадэрнай беларускай дзяржавы, затое ў асобе і плёне свайго выбітнага вылучэнца заклалі трывалыя асновы беларускай нацыянальнасьці.

Сяргей Абламейка, Радыё Свабода

Tweet

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Афіша

Самая пачуццёвая калабарацыя снежня: саліст J:МОРС выступіць на адной сцэне з дзецьмі з інклюзіў-тэатра "і"

Лідар гурта J:МОРС Уладзімір Пугач адкрые паказ спектакля "Восем пачуццяў, або нараджэнне чалавека" сямейнага інклюзіў-тэатра "і", што адбудзецца 17 снежня ў ДК МАЗ.  Уладзімір...

valiancina_shauchenka
Кіно

«Купалу» недамалявалі: паказ фільма перанеслі, не гатова камп'ютарная графіка

Перадпрэм'ерны паказ гістарычнага блокбастара «Купала» перанесены па тэхнічных прычынах. Закрытая дэманстрацыя фільма была запланаваная на Дзень беларускага кіно, 17 снежня, у мінскім кінатэатры «Масква». Аднак, як расказаў...

valiancina_shauchenka
Культура

Абрад «Юраўскі карагод» трапіў у Спіс нематэрыяльнай спадчыны ЮНЕСКА

11 снежня Міжурадавы камітэт па ахове нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА ўключыў беларускі народны абрад «Юраўскі карагод» у Спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА, паведамляе «Еўрарадыё». «Юраўскі...

valiancina_shauchenka
Музыка

Абвешчаны лонг-ліст конкурсу "Заспявай-6"

Удзельнікі шостага сезона конкурсу «Заспявай» запісалі новыя песні на вершы сучасных беларускіх паэтаў. Апублікаваны лонг-ліст з 28 выканаўцаў - яны праходзяць у этап жывога праслухоўвання, якое пройдзе 15 снежня ў клубе...

Апошнія навіны

    Афіша
    Самая пачуццёвая калабарацыя снежня: саліст J:МОРС выступіць на адной сцэне з дзецьмі з інклюзіў-тэатра "і"
    Кіно
    «Купалу» недамалявалі: паказ фільма перанеслі, не гатова камп'ютарная графіка
    Культура
    Абрад «Юраўскі карагод» трапіў у Спіс нематэрыяльнай спадчыны ЮНЕСКА
    Музыка
    Абвешчаны лонг-ліст конкурсу "Заспявай-6"
    Маё права
    Бодзіпазітыў: як навучыцца прымаць сваё цела і целы іншых людзей такімі, якія яны ёсць.
    Байнэт
    Google склаў рэйтынг самых папулярных запытаў беларусаў
    Грамадства
    Гомельскія нейрахірургі першымі ў Беларусі надрукавалі фрагмент пазваночніка на 3D-прынтары
    Адукацыя
    Як «прадаць» ідэю за 90 секунд: скетч-канспект
    Адукацыя
    «Студэнтка года» захапляецца Багдановічам і піша вершы па-беларуску
    Беларуская мова
    КДБ Беларусі атрымаў назву на беларускай мове
    Беларуская мова
    Начальнік стаўбцоўскай міліцыі Іван Мамайка: Я заўсёды буду выступаць у парламенце па-беларуску
    Культура
    «Паўлінка» прызнана нематэрыяльнай каштоўнасцю
    Асоба
    «Яна ўпрыгожвала Менск». Сябры — пра сьмерць мастачкі Ілоны Барадулінай
    Літаратура
    Абвешчаны збор сродкаў на кнігу ўспамінаў Радзіма Гарэцкага. У томе 900 старонак
    Гісторыя
    На конны помнік князю Міндоўгу ў Навагрудку патрэбна яшчэ 18 тысяч рублёў

Афіша

  • 19.12

    Заняткі жывапісам і керамікай для дзетак 6-11 гадоў

  • 13.12 10:00Конференция "Новые решения в государственном управлении"
  • 13.12 12:00Прагляд беларускіх мультфільмаў у Магілёве
  • 13.12 14:00Прэзентацыя кніжнага праекта “Беларускі кнігазбор”
  • 13.12 19:00Прэзентацыя кнігі “Песня пра Цімура”
  • 13.12 22:00Purple Flame & The Feedback
  • 14.12 13:00"Воспитание без травм": открытая лекция в Витебске
  • 14.12 22:00NO SUGAR играют RATM&RHCP + Top Gun

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: razam@budzma.org

Папулярнае

    • Віктар Марціновіч: Падпісаць Нішто
    • Віктар Марціновіч: пасля сюжэта АНТ пра "Возера радасці" апускаюцца рукі
    • “Будзьма!” займела ўласную інтэрнэт-краму!
    • Часопіс "Жэўжык": сучаснае беларускамоўнае выданне для дзетак
    • Генерал па-за дабром і злом

Ахова спадчыны

  • Праблема Жыровічскага манастыра вырашана
  • Праца ў Леніне з дапамогай “Рэммерса”
  • Праблема Жыровіцкага манастыра яшчэ не вырашана
  • Прапанова Таварыства па статусу жыровіцкіх флігеляў
  • Таварыства прапанавала склікаць камісію па ахове спадчыны
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип
Распрацавана і звярстана Логотип компании IBWM