16 лістапада беларускаму пісьменніку, празаіку, нарысісту, навукоўцу-энцыклапедысту Яну Скрыгану споўнілася б 111 гадоў. А 18 лістапада ягоныя сябры, калегі, родныя і блізкія супольна з Музеем гісторыі беларускай літаратуры наведалі малую радзіму творцы – вёску Труханавічы Капыльскага раёна, дзе дзядзька Ян нарадзіўся, і школу ў аграгарадку Камень, дзе ўжо 5 гадоў існуе музей, прысвечаны пісьменніку, і дзе адбыўся вечар ягонай памяці.
Два Яны, дзед і ўнук. 1983 г.
«Калі, бывае, я заходжу да каго дадому – перш за ўсё гляджу, што гаворыць мне яго жытло. На сценах – што: каляндар? карціна? дрындушкі? А калі людзі, то – хто? што? чаму?
І дзіва – у некаторых жа анічагусенькі няма!
Ой, якая гэта бяда, калі няма знака душы», — пісаў у адной са сваіх зацемак-дадумак Ян Скрыган.
Стары дуб на падворку Скрыганоў
Месца, дзе стаяла хата Скрыганоў
Дрэвы і камяні. Стары стогадовы дуб на падворку Скрыгановай хаты – і ёсць той самы знак душы, які можа маўкліва распавесці нам пра ўсё, што ён чуў і бачыў. Ад роднага гнязда Івана Аляксеевіча засталіся толькі каменні, якія былі ў падмурку дома. Час не злітаваўся з яго.
Дакладны разборны макет хаты Яна Скрыгана, створаны вучнямі Каменскай школы. Унутры ў маштабе паказаны інтэр’ер
Падобна, на ягоную долю, як і на долю самога пісьменніка, на долю ягонага роду і ягонай роднай вёскі, выпала нямала выпрабаванняў, якія былі з годнасцю вытрыманыя.
Дэлегацыя з Мінска ў школьным музеі, прысвечаным Яну Скрыгану
Нашчадкі літаратара – дачка Галіна Іванаўна, унукі Юрась, Ян і Вольга — робяць усё магчымае дзеля захавання памяці свайго бацькі і дзеда, плануюць аднавіць хату і, магчыма, нават адкрыць там музей. Хаця жывуць яны ў розных кутках планеты – Юры ў ЗША, Ян і Вольга ў Нямеччыне, аднак абавязкова вяртаюцца сюды. У Труханавічы. Да каранёў і камянёў.
Ідзе экскурсія па жыцці і творчасці Івана Аляксеевіча
Злева направа: прадстаўніца Дзяржаўнага музея гісторыі беларускай літаратуры Лідзія Шагойка, дачка пісьменніка Галіна Скрыган, старэйшы ўнук Юры Скрыган
Праўду кажа спадарыня Галіна: “Мой тата быў шчаслівы дзед: ён бачыў першыя крокі сваіх унукаў і радаваўся іх поспехам”. А цяпер прыйшоў час ім, маладым і таленавітым, парупіцца пра яго. І яны рупяцца.
Рэчы і дакументы Яна Скрыгана
Сярод “знакаў душы” Яна Скрыгана, захаваных у школьным музеі ў Камені, – ягоныя рэчы: стол, лямпа, пісьмовыя прылады, штодзённая вопратка і, канечне, кіёчкі, якія ён сам з умельствам выразаў. А яшчэ – медалі, граматы і ўзнагароды, атрыманыя за адданую літаратурную і навуковую працу пасля вяртання дадому, да Беларусі. Пасля таго, як быў рэабілітаваны. Страшнае слова для мільёнаў людзей, якія пацярпелі ў 1930-я гады, у часы сталінскага тэрору. Рэабілітаваны пасля чаго? Пазбаўлены невінаватасці?
Вучаніца Каменскай школы Дар’я Тагіль прадстаўляе свой даклад па творчасці Яна Скрыгана
“Цяпер я гляджу на сваю дарогу як на далёкі сон. Мая біяграфія здаецца мне вельмі доўгаю, і я дзіўлюся, як многа ў ёй месціцца. Я зазнаў і трагізм, і роспач, зведаў цану радасці і надзей: быў на грані таго горкага адчування, калі чалавек астаецца без радзімы – не мае на яе права, і зразумеў, якое гэта вялікае і дарагое пачуццё – бацькаўшчына.
Лёс кожнага – гэта свой лёс, але без лёсу народа няма і свайго лёсу”. (З аповесці Яна Скрыгана “Кругі”).
Яшчэ адно месца, вартае ўпамінання, — дом у Мінску па вуліцы Карла Маркса, 36, так званы “пісьменніцкі дом”, з якім звязаны плённы і шчаслівы перыяд жыцця сям’і Скрыганоў, як і іншых творчых сем’яў, што былі не проста калегамі і суседзямі, але і шчыра паміж сабой сябравалі. Шамякіны, Гілевічы, Мележы, Адамчыкі, Зарыцкія, Карпавы, Брылі, Навуменкі… Падчас вечарыны ў Каменскай школе прагучала шмат добрых успамінаў пра тыя часы.
Здымак на памяць
“Памятаю – усё, што было, што трымае памяць. Памятаю, тая восень была цёплая.
Помню – усё тое, што трэба зрабіць, што намечана, на што дадзена абяцанне. Помню ўсе вашы наказы. Помні, што трэба вярнуцца ў пару” (З дзённікаў Яна Скрыгана. 1990).
БОЛЬШ ФОТА НА НАШАЙ СТАРОНЦЫ Ў ФЭЙСБУКУ
Тэкст і фота: Віка Трэнас, для lit-bel.org
