Аматары футбола і не толькі здзіўляюцца поспехам ісландскіх футбалістаў на міжнароднай арэне. Спецыялісты і журналісты спісалі ўжо не адну тону паперы ў намаганнях вылічыць “формулу поспеху вікінгаў”. Але большасць не бачыць нічога незвычайнага ў метадах падрыхтоўкі ці селекцыі. Ну не кароткае ж лета і працяглая зіма матывуюць ісландскіх спартсменаў!
Каб знайсці адказы на гэтыя пытанні, дастаткова зазірнуць у ісландскія крыніцы інфармацыі. Сакрэтаў ніякіх няма. Як і неверагодных “рэцэптаў”.
Рэч у тым, што сённяшняя зборная Ісландыі па футболе – гэта прадстаўнікі першага “цвярозага пакалення”. А поспехі футбола звязваюцца з дзяржаўнай праграмай па выратаванні маладога пакалення ад алкагалізацыі і наркатызацыі, якую было б немагчыма здзейсніць без актыўнага ўдзелу мясцовых супольнасцяў і НДА.
Гісторыя праблемы
Разам з ростам эканомікі ў мінулым стагоддзі ісландцы трапілі ў алкагольную пастку. У 70-я – 90-я гады моладзь не толькі масава ўжывала алкаголь і наркотыкі, але і не грэбавала крыміналам. На вуліцах буйнейшых гарадоў у начны час далёка не заўжды было бяспечна знаходзіцца.
Сітуацыя стала крытычнай, калі ў 1998-м годзе больш за 40% моладзі ва ўзросце 16 гадоў ужывала алкаголь і наркотыкі. Асобную ролю адыграла адмена забароны на вытворчасць і продаж моцных гатункаў піва (больш за 2,5% алкаголю), якія з 1989 года сталі самымі папулярнымі напоямі сярод моладзі.
Грамадзянская супольнасць і антыалкагольная кампанія
Пад ціскам грамадства дзяржава была вымушаная пайсці супраць “алкагольнага лобі” і пачаць шукаць выйсце з “лабірынту залежнасцяў”.
Дзякуючы падтрымцы зацікаўленых НДА, прадстаўнікоў рэгіянальных супольнасцяў і навукоўцаў была распрацаваная праграма.
Яе асноўныя тэзісы зводзіліся да наступнага:
– больш увагі да моладзі,
– кантроль за падлеткамі,
– арганізацыя вольнага часу,
– навуковы падыход падчас збору статыстычных матэрыялаў і распрацоўкі антыалкагольных і антынаркатычных праграмаў.
Адзіная забарона, якая была прадугледжаная праграмай, – падлеткам да 16 гадоў не дазвалялася знаходзіцца на вуліцы без дарослых пасля 22 гадзін.
Групы актыўных і неабыякавых бацькоў, у якія ўваходзяць самыя адказныя сябры мясцовых супольнасцяў, пры падтрымцы дзяржавы кантралююць выкананне праграмы. Усім бацькам прапануюць падпісаць “грамадскую дамову”, дзе прадугледжаныя крокі па працы з уласнымі дзецьмі, а таксама грамадская актыўнасць.
Галоўную ролю ў дэалкагалізацыі выконваюць менавіта супольнасці і НДА. А мясцовыя ўлады толькі размяркоўваюць сродкі і падтрымліваюць іх дзейнасць. Важны момант – каардынацыя маніторынгу і збору інфармацыі, што дазваляе аператыўна рэагаваць на магчымыя недахопы ў працы.
Асаблівая роля надаецца прафілактыцы ўжывання алкаголю і наркотыкаў праз культурніцкія мерапрыемствы, псіхалагічныя трэнінгі і, безумоўна, спорт.
Мясцовыя супольнасці дапамагаюць валанцёрам, якія працуюць з маладым пакаленнем.
Распрацоўшчыкі праграмы мадэрнізуюць яе ў залежнасці ад статыстычных дадзеных.
У выніку Ісландыя сярод паўночных краін робіць вялікія поспехі ў супрацьстаянні алкаголю і наркотыкам.
Нават адсотак падлеткаў, якія ўсяго адзін раз паспрабавалі алкаголь, пастаянна зніжаецца.
Палову часу моладзь праводзіць разам з сям’ёй: дома, на прагулках, спартыўных і культурніцкіх мерапрыемствах.
Такім чынам, бацькі ўдзельнічаюць у станаўленні асобы маладых людзей, а грамадскія арганізацыі і супольнасць уплываюць на фармаванне памкненняў і матывацый цэлых пакаленняў. Станоўчы досвед робіцца прыкладам для пераважнай большасці моладзі.
Па статыстыцы цяпер толькі 12% 16-гадовых ужывалі алкаголь. Іншыя статыстычныя дадзеныя Міністэрства здароўя Ісландыі па праграмах для падлеткаў можна паглядзець тут.
Масавасць – галоўны рэцэпт поспехаў ісландскіх футбалістаў
З гульнявых відаў спорту найбольшых поспехаў Ісландыя дабівалася ў гандболе: адгукаецца “дацкае мінулае” краіны. У футболе ісландцы заўжды стаялі на ўзроўні астатніх еўрапейскіх “карлікаў”.
Што ж дапамагло Ісландыі зрабіць такі скачок на міжнароднай футбольнай арэне?
Відавочна, сістэматычная праца з моладдзю, якая была б немагчымая без непасрэднага ўдзелу мясцовых супольнасцяў і НДА.
Спартыўныя спецыялісты адзначаюць, што галоўная інавацыйнасць “ісландскай сістэмы” – ухіл на развіццё менавіта дзіцячых, юнацкіх і моладзевых спаборніцтваў, у шчыльнай кааперацыі з адукацыйнымі ўстановамі, якія падпарадкоўваюцца мясцовым уладам і кантралююцца грамадскай супольнасцю.
Заўважна, што Ісландыя дабілася поспеху дзякуючы не легіянерам, а ўласным выхаванцам, якія сталі моцным падмуркам пры пабудове нацыянальных зборных. У прэсе адзначаецца, што так званыя “футбольныя акадэміі”, дзе канцэнтруюць маладыя таленты, не выкарыстоўваюцца ў краіне. Зробленая стаўка на “масавасць”. І атрымліваецца, што не “селекцыя”, а шырокі распаўсюд і прапаганда спорту даюць большы плён. Нават у свеце прафесійнага спорту. Які ў тым ліку выконвае важную выхаваўчую і сацыяльную функцыю для развіцця грамадства.
Менавіта кааперацыя грамадскай супольнасці і дзяржавы стала галоўным падмуркам для пабудовы больш здаровага грамадства. А поспехі ў спорце – вынік працы ўсяго грамадства, яго кансалідацыі.
Відэасюжэт BBC пазнаёміць з досведам Ісландыі па працы з моладдзю:
У роліку чыноўнік з усмешкай кажа, што дзякуючы праграме па дэалкагалізацыі Ісландыя перамагла Англію на чэмпіянаце Еўропы па футболе. Але ўсмешка не значыць, што гэта жарт. Тым больш што ўжо ў 35 краінах у той ці іншай ступені спрабуюць распрацоўваць і рэалізоўваць праграмы паводле ісландскай мадэлі.
Аляксей Гайдукевіч, спартыўная ўстанова “Рэгбі Юніян”
