“Шу-бі-ду-ваў-ваў, шу-бі-ду-ваў-ваў…” Першае знаёмства з запаволеным бітлоўскім зонгам пра рэвалюцыю (што трапіў на славуты “белы” альбом) аказалася для мяне — нармальнага савецкага цінэйджара — рэальным шокам. Чаму так ціха? Чаму так сумна?
Рэвалюцыя ж — свята прыгнечаных! Золак глабальнага шчасця! Легенды Вялікага Кастрычніка ўжо тады, на пачатку 1970-х, важылі няшмат. Бо слаба сумяшчаліся з панурай штодзённасцю імперыі часоў заняпаду. Аднак тая несумяшчальнасць была надзвычай прывабнай. Рэвалюцыя фарбавала шэрых чырвоным. Камсамольскімі песенькамі з кожнага праса, баявымі чэкісцкімі серыяламі, плакатамі з натхнёным Іллічом і кіно пра сакратароў райкамаў. Рэвалюцыя папраўляла рэчаіснасць. І той у прынцыпе падабалася быць папраўленай. Трапіў у заапарк — кайфуй з банана.
Чаму Кастрычнік дагэтуль жыве і перамагае ў нашай сінявокай? Прасцей за ўсё спаслацца на інерцыйны палітычны рэжым і традыцыі савецкага аўтарытарызму. Маўляў, гэта ўсё танныя гульні начальнікаў, якія дагэтуль не здолелі вырабіць нам нацыянальную ідэю. Таму мусім перахапіць ініцыятыву і казаць праўду пра катастрафічна трагічнае мінулае. Перабіць шкодную агітацыю карыснай.
Што тут муляе вока? Сама ідэя чарговай ідэйнай інтэрвенцыі.
Рэвалюцыя — не спакушэнне электарату дэсантам харызматыкаў, а рэзананс масавых настрояў. Правадыры прыходзяць да тых, хто гатовы да правадыроў. І чакае адказаў на свае пытанні. Ці, прынамсі, таго, што падаецца адказам. Нармальны Чалавек Рэвалюцыі — шалёны дызайнер новых часоў і генератар ідэяў, авантурыст і імправізатар, сацыяльны планіроўшчык і лекар-забойца ў адным флаконе. А яшчэ — адвечны закладнік сваіх мрояў і агент “адзінага праўдзівага вучэння”. Змагарскай іконай яго робіць супадзенне публічнай рыторыкі з “рэвалюцыйным несвядомым” пакрыўджанай ды разгубленай большасці. Якая натхнёна аддае камандзёрам права руліць працэсам.
Рэвалюцыйны марш мільёнаў — вектар татальнай згоды з альтэрнатыўным сцэнаром агульнай будучыні. У нашым выпадку будучыня скончылася. А вось згода збольшага засталася. Бо цягам таго рэвалюцыйнага маршу ацалелі толькі згодныя.
Класічны варыянт: трыумф, тэрор, стагнацыя.
Пераможныя рэвалюцыі пакідаюць пасля сябе стосы адпрацаванага чалавечага матэрыялу — і радыкальна перабудаванае грамадства з новымі вымярэннямі падпарадкавання ды залежнасці. Бо здабыткі новых элітаў трэба замацоўваць і абараняць. Так за эпохай крывавага джазу надыходзіць час урачыстых паседжанняў. Новы парадак. Камуністычнае свята агульнай (нібыта) свабоды ў гістарычнай перспектыве аказалася школкай ціхай згоды і салідарнага канфармізму. Кажучы пра “ідэйнасць і духоўнасць”, насамрэч агучвалі (і агучваюць дагэтуль) правілы выжывання ў краіне прымусовага аднадумства.
Самы востры ўспамін з дзяцінства: спартовыя рэпетыцыі з нагоды чарговага чырвонага свята. Нас здымалі з заняткаў і цягнулі ў парк Горкага — адпрацоўваць сінхронныя рухі шчаслівых савецкіх дзетак. У канцы частавалі шакаладкамі. А каб лепш працавалася, паміж шэрагамі лёталі назіральнікі з дубцамі.
Ці ёсць сёння ў кагосьці па-за межамі фрык-фан-клуба чырвонай ідэі сантыменты да 7 лістапада? Падобна, няма. Ёсць абыякавасць. Натуральны вынік сацыяльнай дрэсуры — шматгадовага шчыравання камуністычнай бюракратыі, ідэалагічнай цэнзуры, хлуслівай адукацыі, смеццевай прапаганды і рытуальнай лаяльнасці. Прайшоўся з кветкамі, адзначыўся ў спісе — і ляці сабе бухаць! Альбо нікуды не хадзі, проста не адсвечвай.
Жыве не рэвалюцыя, а спарахнелы комікс. Рэха былых лозунгаў і цені пераможных сцягоў. Фантомная праўда савецкага ладу — існавання на дзве праўды: цукерачна-піянерскую і прымусова-дысцыплінарную. Першую любіць было лёгка. Другую — немагчыма.
Савецкія — скрозь пакалечаныя рамантыкі. Ампутаваныя аптымісты імені падвоенай свядомасці. Таму так дзіўна выглядала сёлетняе 7 лістапада: не трыумф волі, а прабел у падзеях. Дзень адсутнасці.
Што абараняюць маўклівыя? Не “вялікі Акцябр”. Не дзіцячыя сантыменты. Не дзядулю Леніна. Сваё права на ахвярнасць. Права маўчаць далей. Бо савецкае адчуванне дзяржаўнага ціску нікуды не знікла. А новага комікса замест савецкага неяк не склалася.
Таму сумнаваценька. Таму зверху і знізу пракручваюцца шаблоны пазамінулай эпохі. Эфекту няма. Бо ён насамрэч нікому не патрэбны: зменаў зверху ніхто не прапаноўвае. А знізу ніхто й не чакае. Хай сабе гэтыя — умоўна адказныя ўмоўна галоўныя — гундзяць на сваіх канферэнцыях, скачуць у правінцыйных тэатрах у камісарскіх скуранках ды чырвоных хустачках, штампуюць марачкі ў гонар стагоддзя з пачатку шматахвярнага эксперыменту. Іх справа. Нас не турбуе.
На нізавым узроўні побач з ціхай згодай на Кастрычнік жыве ціхая стомленасць ад Кастрычніка.
Ну, стаіць абрыдлы гіпсавы ідал. Асыпаецца сабе паціху. Прыбралі б? Але загаду не было. А як без загаду? Дый даўно ўжо стаіць, не замінае. Амаль свой. Прызвычаіліся. Мо тады пафарбаваць? Вось якраз зялёненькая засталася.
Максім Жбанкоў
