Не адным Марціновічам жывіцца заходняе ўяўленне пра беларускамоўную літаратуру. «Neue Züricher Zeitung» («Новая Цюрыхская газета») прэзентавала чытачам Алеся Разанава. Літаратуразнаўца і пісьменніца Ільма Ракуза высока ацаніла адну з апошніх кніг паэта.
Творчасць Разанава асабліва цікавая ў нямецкамоўнай прасторы таму, што ён піша ў тым ліку і па-нямецку. Менавіта апошняму зборніку яго нямецкамоўных твораў — «Von nah und fern» (кніга выйшла ў Мінску ў 2016-м) — прысвечаны невялікі станоўчы водгук Ракузы.
«Хто ведае Алеся Разанава? Найбольш значны беларускамоўны паэт сучаснасці замкнёна жыве ў Мінску, не робіць шуму са сваёй асобы, і настойліва піша свае творы, якія між тым налічваюць ужо агулам тузін тамоў. Ягоная апошняя паэтычная праца становіць дыялог з творамі першадрукара Францыска Скарыны, які пяцьсот гадоў таму пераклаў Псалтыр на старабеларускую мову», — пачынае Ільма Ракуза свой артыкул.
Пасля гэтай агульнай прэзентацыі яна знаёміць чытача бліжэй з біяграфіяй Разанава, адбіраючы з яе найбольш істотныя моманты. Такімі становяцца ягоная вясковая сацыялізацыя (яна мае значэнне, бо адбылася ў «мове беларускай вёскі»), канфлікт з савецкай уладай у перыяд пасля Пражскай вясны (пратэст супраць русіфікацыі і выключэнне з БДУ). Яна звяртае ўвагу на жанравую разнастайнасць твораў беларускага паэта («паэты, алегарычныя празаічныя мініяцюры, афарыстычныя рэфлексіі і кароткія вершы накшталт хайку»).
Немінуча з’яўляецца ў біяграфіі паэта і беларускі прэзідэнт: «Дарма што ён унікае палітычных зместаў, некаторыя алегарычныя тэксты з крытычным у дачыненні да рэжыму адценнем прынеслі паэту забарону друкавацца на некалькі гадоў». Завяршаецца гэта ўсё эміграцыяй: з 1999-га Разанаў перыядычна запрашаўся ў Германію, Аўстрыю і Швейцарыю, дзе выходзілі ягоныя пераклады, а з нейкага часу і ўласныя творы, напісаныя па-нямецку.
Нямецкая паэзія ў выкананні Разанава ўяўляецца пазітыўным вынікам неспрыяльных жыццёвых і палітычных акалічнасцяў. Ракуза надзвычай высока ацэньвае ягоныя паэтычныя спробы ў нямецкай мове, называючы іх «суверэннай гульнёй з рэгістрамі». Звыш за тое: «гэта наогул удаецца з цяжкасцю, разглядаць яго як ня-носьбіта мовы». Але найперш цікава, адзначае рэцэнзентка, што нават у замежнай мове Разанаў застаецца верным сабе.
Творчасць Разанава характарызуецца, на думку Ракузы, лаканічнасцю, сумешчанай з глыбокім сэнсам і гумарам. Асаблівую ролю пры гэтым выконвае ягоная схільнасць да «гукавога боку мовы». Гульня з сугуччамі і каранямі слоў, рыфмамі і намёкамі, аднак, не становіцца самамэтай — праз іх паэт імкнецца выявіць «сутнасць» прадмета гаворкі.
«Работа паэтычнага ўшчыльнення» мае на мэце, падсумоўвае аглядальніца, «выявіць істотнае, але без дыдактычнага ўказання». Гэта дасягаецца ў тым ліку дзякуючы прыхільнасць паэта да парадаксальных паваротаў і нечаканых эфектаў слоўнай гульні.
Ales Rasanau: Von nah und fern. Neue Wortdichte. Verlag Logvinau, Minsk 2016. 143 S.
* * *
Ільма Ракуза — доктар філасофіі. Нарадзілася ў 1946-м у Славаччыне ў славацка-венгерскай сям’і. Вывучала славістыку ў Цюрыху, Парыжу і Ленінградзе. Доўгі час працавала ва ўніверсітэце Цюрыха, цяпер — свабодная аўтарка. Піша для «Die Zeit» і «Neue Züricher Zeitung».
