• budzma.by
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Маё права
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Фотарэпартаж
  • Афіша
  • "Будзьма!" прапаноўвае
29.03.2017 | Гісторыя

“Тройки” на экзаменах, нехватка денег и эпилепсия. Каким студентом был Кастусь Калиновский

В 2018 году исполнится 180 лет со дня рождения Кастуся Калиновского, легендарного руководителя восстания 1863 года. Его имя на слуху, но в его жизнеописании до сих пор хватает «белых пятен». Последняя биография Калиновского выходила 30 лет назад. Историк Василь Герасимчик начал сбор средств на издание новой биографии, которую он написал. Вместе с историком TUT.BY ознакомился с одним из разделов будущей книги и узнал, по каким предметам будущий лидер восстания получил «пятерки», а по каким «тройки», от какой тяжелой болезни страдал в Петербурге, а также при каких обстоятельствах познакомился с одноклассником Пушкина и отцом Дзержинского.

Из землевладельца — в студенты

Сейчас едва ли не каждый выпускник школы поступает в вуз. В 19 веке традиции были другие. Если Виктор, старший брат Кастуся, поступил в Московский университет, то его младший брат выбрал другой путь. «Пасля заканчэння Свіслацкай гімназіі Канстанцін Каліноўскі тры гады жыве ў Якушоўцы, дзе дапамагае бацьку ў вядзенні гаспадаркі. — пишет Герасимчик. — Усе грошы сям’і пайшлі на набыццё маёнтка, для далейшага развіцця якога патрэбныя былі новыя сродкі. Арандаваць і валодаць — вялікая розніца, якую новыя гаспадары адчулі адразу. Пясчаная зямля давала дрэнны ўраджай, у дадатак пачаліся праблемы з фабрыкай, паколькі канкурэнцыя не дазваляла мець высокіх прыбыткаў, як было ў першай палове 1840-х гадоў».

Калиновского могла ждать судьба небогатого землевладельца. Но из-за конфликта с мачехой, которая потеряла нескольких новорожденных детей, Кастусь перебраться в Москву к старшему брату.

«Папярэдне, 16 студзеня 1856 года, Каліноўскі атрымаў пасведчанне аб беднасці ад Гродзенскага прадвадзіцеля дваранства. Паўгады Канстанцін актыўна рыхтуецца да здачы іспытаў. Але 12 ліпеня яго брат Віктар звальняецца з Маскоўскага ўніверсітэта і разам з братам перабіраецца ў паўночную сталіцу імперыі – Пецярбург. Каліноўскія селяцца ў Выбаргскай часці па Другой Госпітальнай вуліцы ў доме Маслава, — пишет Герасимчик. — Пакуль старэйшы брат вышукваў гістарычныя дакументы ў публічнай бібліятэцы, паралельна наладжваючы сувязі з рэвалюцыйнымі гурткамі, Канстанцін 1 жніўня падаў прашэнне на імя выконваючага абавязкі рэктара Пецярбургскага ўніверсітэта вядомага фізіка Эмілія Хрысціянавіча Ленца аб дапушчэнні да прыёмных экзаменаў».

Фото с сайта govorim.by
Фото с сайта govorim.by

Экзамены будущий руководитель восстания сдал успешно и 15 октября 1856 года был зачислен в число «своекоштных студентов» юридического факультета. Но уже на следующий день Калиновский представил справку о тяжелом материальном положении и был освобожден от платы за слушание лекций. Как пишет Василь Герасимчик, «Каліноўскі быў адным са 141 студэнтаў разраду камеральных навук, на якім рыхтавалі гаспадарчых і адміністрацыйных служачых». Кастусю Калиновскому преподавали историю, криминальное право, политическую экономику, статистику, логику, психологию, ботанику, сельское хозяйство, архитектуру, русский и французский языки.

Долой шпаги и треуголки, виват долгие волосы и усы!

В Петербурге Калиновский застал новые времена. «У 1857 годзе пасля прызначэння новым апякуном Пецярбургскім навучальным корпусам князя Г. Шчарбатава замест мікалаеўскага М. Мусіна-Пушкіна ў Пецярбургскі ўніверсітэт быў павялічаны набор да 600 студэнтаў, — отмечает Василь Герасимчик. — На лекцыі быў адкрыты свабодны доступ усім слухачам, нават жанчынам. Змянялася і студэнцкая мода: адзнакаю студэнта заставаліся студэнцкія сурдуты з сінімі каўнерамі, але трохвуголкі і шпагі выходзілі з ужытку. Моладзь пачала насіць доўгія валасы і вусы, нават была адменена забарона паліць тытунь у будынку ўніверсітэта. Дазваляліся сходы для абмеркавання спраў, стварэнне ўласнай бібліятэкі, выданне студэнцкіх зборнікаў навуковых артыкулаў. У выбарах рэдкалегіі, якія праходзілі 23 лютага 1857 года ўдзельнічалі ўсе студэнты Пецярбургскага ўніверсітэта, у тым ліку і Канстанцін Каліноўскі».

Как уже отмечалось, будущий руководитель восстания был освобожден от оплаты за учебу. Но стипендии ему не платили. Поэтому «Канстанцін пачаў зарабляць грошы, займаючыся рэпетытарствам, Віктар — пошукам дакументаў для Віленскай археалагічнай камісіі».


Кадр из фильма «Кастусь Калиновский» (1928)

Как отмечает Герасимчик, «да сваёй даследчыцкай дзейнасці Віктар прыцягваў і малодшага брата, аб чым сведчыць яго зварот да дырэктара Публічнай бібліятэкі барона Мадэста Андрэевіча Корфа ад 6 снежня 1860 года. Гэта было прашэнне аб прадастаўленні магчымасці брату працягнуць яго справу па даследаванні старажытных рукапісаў пад кіраўніцтвам малодшага бібліятэкара Іваноўскага, паколькі ён сам атрымаў заданне на працу ў Галоўным Маскоўскім архіве». Любопытно, что барон Корф — это одноклассник поэта Александра Пушкина по Царскосельскому лицею.

Среди других знакомых Калиновского, которые могут вызвать интерес, стоит назвать Эдмунда Дзержинского, отца будущего «железного Феликса», создателя ВЧК. Как пишет Герасимчик, Эдмунд «навучаўся ва ўніверсітэце ў 1858−1862 гадах на фізіка-матэматычным факультэце, а ў 1863 годзе наведаўся ў госці да Ігната Здановіча (одного из соратников Калиновского — Прим. TUT.BY) ў Вільню». Как отметил историк, «у адзін час з Каліноўскім у Пецярбургскім універсітэце вучыліся студэнты гісторыка-філалагічнага факультэта Дзмітрый Пісараў, будучы вядомы рускі публіцыст, і Усевалад Крэстоўскі, які ў сваёй дылогіі „Кровавый Пуф“ галоўным антаганістычным героем адлюстраваў менавіта Канстанціна Каліноўскага».

Пятерка — по ботанике, тройка — по земледелию

Как пишет Василь Герасимчик, определенное время Калиновский «вымушаны быў думаць зусім не пра салонныя сустрэчы таемных студэнцкіх арганізацый, і нават не пра навучанне, а пра самую элементарную патрэбу знайсці сродкі для існавання ў Пецярбурзе. Негледзячы на рэкамендацыі з боку ўдзельнікаў таемных сустрэч „як добры выкладчык урокаў“, у тым ліку і для рускай моладзі, нерэгулярных падпрацовак не хапала».

Поэтому будущий руководитель восстания регулярно обращался к руководству Петербургского университета с просьбой о выдаче помощи. «З-за недахопу сродкаў для існавання і патрэбы іх зарабляць, у Каліноўскага зусім няшмат часу заставалася для навучання», — объясняет Герасимчик. В итоге на втором курсе Кастусь сдал на тройки экзамены по государственному праву, внешней истории российского законодательства и системе животного царства, на четверки — по древней и российской истории. А вот уже на третьем курсе он получил пятерки по технологии, ботанике и русской истории и четверки — по общественных науках и психологии. Правда, по средневековой истории и земледелию он получил лишь тройки. Если оценивать учебу Калиновского исходя из современных реалий, речь о студенте-серяднячке.

В середине учебы Калиновский получал стипендию. Например, осенью 1858 года он получал ежемесячно по 7 рублей в месяц. Такую же сумму Калиновский получал и весной 1859 года. Но одной стипендии при отсутствии помощи со стороны семьи недостаточно для поддержания существования.

Как пишет Герасимчик, «увесь час навучання ва ўніверсітэце Канстанціна Каліноўскага суправаджалі прыступы цяжкай нервовай хваробы, „падобнай падучцы“. Старажытныя грэкі і рымляне называлі яе „боскай хваробаю“. Падучкай або эпілепсіяй хварэлі Гай Юлій Цэзар, Напалеон, Байран, Дастаеўскі, ван Гог».

Чем была вызвана эта болезнь? По мнению историка, «відавочна, што яна звязана з пецярбургскім перыядам яго жыцця, паколькі ні раней, ні пазней узгадкі пра яе ў адносінах Каліноўскага не маецца. Цяжкія пабытовыя ўмовы, праблемы псіхалагічнага характару, звязаныя фактычна з разрывам адносінаў з сям’ёю і бачанне развіцця сухотаў у брата Віктара, рабілі сваю справу. Наведванне шматлікіх знаёмых дактароў, звязаных з рэвалюцыйнай арганізацыяй, было беспаспяховым».

В конце концов Калиновский смог попасть на прием к известному медику Николаю Здекауеру. Его консультация стала помогать. «Аднак выкананне ўсіх іх было немагчымым, паколькі для гэтага патрэбныя былі фінансавыя сродкі, — пишет Герасимчик. — У Каліноўскага працягвалі здарацца прыпадкі, асабліва моцны з іх адбыўся 5 кастрычніка 1859 года. У сувязі з гэтым ён 14 кастрычніка звярнуўся да рэктара з просьбай аб дапамозе. Стан Каліноўскага быў настолькі цяжкі, што ён здолеў толькі падпісаць прашэнне. Астатні тэкст напісаны не яго рукой. У адрозненні ад іншых лістоў на імя рэктара аб дапамозе, у гэтым упершыню пазначана дакладная сума — 30 рублёў, якія, хутчэй за ўсё, патрэбныя былі на аплочванне паслуг медыка. На наступны ж дзень папера пры пасярэдніцтве Фіцтума фон Экстэдта была дастаўлена папячыцелю і ўжо 24 кастрычніка быў атрыманы дазвол выдаткаваць Каліноўскаму такія неабходныя яму грошы».

***

В июле 1860 года Кастусь Калиновский окончил 4 курс юридического факультета (любопытно, что за все предметы на последнем курсе он получил пятерки). В январе 1861 года после сдачи экзаменов и защиты диссертации он получил ученую степень кандидата, а в феврале — долгожданный диплом. Как пишет Василь Герасимчик, «Каліноўскаму надаваўся чын дзясятага класа і права лічыцца ў першым разрадзе чыноўнікам на цывільнай службе, а пры паступленні на вайсковую службу права на ўзвядзенне ў афіцэры пасля выслугі трох месяцаў у унтэр-афіцэрскім званні. Цяпер для яго адкрываліся вялікія перспектывы, нарэшце, пачаць новую старонку свайго жыцця».

Тем временем в столице Российской империи стали распространяться слухи о расстреле в Варшаве демонстрации, во время которой 15 февраля было убито пять человек. 19 февраля было отменено крепостное право.

2 марта 1861 года Калиновский прибыл в Вильню.

Денис Мартинович, TUT.by

Tweet

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства

«Па схеме бчб». Ці ёсць межы ў колеравага маразма?

«Ці можна мне вясной насіць сваё чырвонае паўпаліто і белую шапку, а летам белыя штаны і чырвоную кашулю?», запыт з такім пытаннем карэспандэнт НЧ накіравала да начальніка Слуцкага РАУС...

valiancina_shauchenka
Грамадства

У вас усё атрымаецца. Цяпер я ў гэтым абсалютна ўпэўнены: Ігар Лосік спыніў галадоўку

Ігар Лосік спыніў галадоўку пасля 42 дзён і звярнуўся да беларусаў. "Я решил прекратить голодовку. Почему я это сделал? Точно по собственному желанию. Я не принимал пищу...

valiancina_shauchenka
Грамадства

«Вярнуцца ў новую Беларусь». Як зьмянілася жыцьцё студэнтаў, якія зьехалі пасьля перасьледу за пратэсты

Як склаўся лёс трох беларускіх студэнтаў, якія з натхненьнем успрынялі леташнюю выбарчую кампанію, далучыліся да пратэстаў і трапілі пад перасьлед уладаў — у публікацыі Свабоды. ...

valiancina_shauchenka
Навіны "Будзьма!" Літаратура

«Словы мацней»: Ганна Комар чытае Францішка Аляхновіча

Гэты ролік – працяг відэапраекта ад кампаніі «Будзьма беларусамі!», Саюза беларускіх пісьменнікаў і Беларускага ПЭН-цэнтра «Словы мацней». Гэты праект – рэакцыя на пераслед людзей, якія неўзабаве пасля згаданых...

Апошнія навіны

    Грамадства
    «Па схеме бчб». Ці ёсць межы ў колеравага маразма?
    Грамадства
    У вас усё атрымаецца. Цяпер я ў гэтым абсалютна ўпэўнены: Ігар Лосік спыніў галадоўку
    Грамадства
    «Вярнуцца ў новую Беларусь». Як зьмянілася жыцьцё студэнтаў, якія зьехалі пасьля перасьледу за пратэсты
    Навіны "Будзьма!" Літаратура
    «Словы мацней»: Ганна Комар чытае Францішка Аляхновіча
    "Культурызм" з Віктарам Марціновічам
    Віктар Марціновіч: Бягом глядзець «Дарагіе таварышчы»!
    Грамадства
    Інвестклімат Беларусі: ад абвалу рэйтынгу бяспекі да адмены чэмпіянату
    Грамадства
    «Крымінальны» 2020-ты. Як і за што пратэстоўцы атрымлівалі тэрміны зняволення
    Грамадства
    Алена Анісім: Для беларускай мовы наступае чарговы выклік
    Мастацтва
    Леанід Шчамялёў ― летапісец эпохі, пясняр прыгажосці
    Грамадства
    Як паводзіць сябе на допыце. 8 парадаў адваката
    Грамадства
    Чыноўнікі прыдумалі, як замацаваць статус Усебеларускага народнага сходу
    Музыка
    Nizkiz у інтэрв'ю Жыццё-маліна: Мы адназначна вырашылі — навошта маўчаць пра тое, што ў цябе ўнутры
    Каляндар
    Каляндар на 25-31 студзеня. Што святкуем? Па чым сумуем?
    Музыка
    Беларускі фонд культурнай салідарнасці распачынае анлайн-фэст #АртыстыПерамогі!
    Каранавірус
    Чаму адны хварэюць на кавід цяжэй за іншых? Прычынай могуць быць антыцелы-пярэваратні

Афіша

  • 27.01 20:00Рэха. Шчыры анлайн
  • 06.05 20:00Народны альбом

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: razam@budzma.org

Папулярнае

    • Спрэчнае жыццё бацькі беларускай граматыкі
    • Віктар Марціновіч: Бягом глядзець «Дарагіе таварышчы»!
    • Дзве матрыцы і адна Галгофа Аляксея Навальнага
    • Як паводзіць сябе на допыце. 8 парадаў адваката
    • Што паглядзець у Глыбокім? Згушчонка, барока, радзіма Ластоўскага

Ахова спадчыны

  • Смуткуем…
  • Сумесныя кансервацыйныя працы
  • Новыя перспектывы супрацы
  • Другое жыццё твора мастацтва
  • Праблема Жыровічскага манастыра вырашана
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип
Распрацавана і звярстана Логотип компании IBWM