Мы ўязджаем у Нароўлю каля дзясятай раніцы. Горад сустракае нас шэрымі платамі ўздоўж вуліц і бярозкамі, абсыпанымі “ведзьмінымі мётламі” — наростамі грыбоў-паразітаў. Рэдкія мінакі хаваюцца ў каўняры ад ветру, які праймае да касцей. Надвор’е не дзіўнае для рачнога горада ў пачатку красавіка.
Мы ў самым паўднёвым райцэнтры Гомельскага рэгіёна — усяго за 80 км ад Чарнобыльскай АЭС.
На галоўнай вуліцы Нароўлі — Кастрычніцкай — ўперамешку з прыватнымі домікамі стаяць будынкі школы і бальніцы. Па іншы бок — стары парк з палацам Горватаў. З дарогі відаць, як школьнікі наводзяць ў парку парадак.
Нароўля — райцэнтр у Гомельскай вобласці. Да Чарнобыльскай АЭС — 80 км. Пасля выбуху на ЧАЭС у Нараўлянскім раёне адсялілі 36 вёсак. 5 з іх у 1987 годзе былі пахаваны. Нягледзячы на радыяцыйную небяспеку, праз час у адселеныя Грыдні і Белы Бераг вярнуліся мясцовыя жыхары.
Нараўлянскі гісторыка-этнаграфічны музей стаіць на беразе Прыпяці.
Нароўля — тыповы беларускі райцэнтр з помнікам Леніну на галоўнай плошчы каля выканкама. Самыя высокія дамы — пяціпавярховікі, а горадаўтваральныя прадпрыемствы — кандытарская фабрыка “Чырвоны Мазыранін” і “Нараўлянскі завод гідраапаратуры”. Раней у горадзе быў свой хлебазавод і прадпрыемства па дрэваапрацоўцы. Але, па словах мясцовых, з-за нерэнтабельнасці яны зачыніліся. Працы ў горадзе мала, рэальны заробак — 200-300 рублёў.
У красавіку 2018 года супрацоўнікі Палескага радыяцыйна-экалагічнага запаведніка зафіксавалі ў Нараўлянскім раёне адзін з самых высокіх узроўняў радыяцыі ў рэгіёне. Але жыхары Нароўлі размаўляць аб радыяцыі не хочуць. Яны лічаць, што тут іх дом.
У гэтым годзе Прыпяць разлілася вельмі моцна.
Дарога на Кіеў дзеліць раён на дзве часткі
З аднаго боку працягваюць жыць людзі, а з другога размешчаны радыяцыйны запаведнік. Увесну тут разліваецца Прыпяць: з абжытага берага ракі адкрываецца від на адселеныя тэрыторыі.
Адразу за паркам у ружовым будынку размясціўся Нараўлянскі гісторыка-этнаграфічным музей. У ім Чарнобыльскай катастрофе прысвечана асобная экспазіцыя. Назвы адселеных вёсак, дрэва з чырвонымі і чорнымі стужкамі, карта раёна і касцюм ліквідатара аварыі на ЧАЭС Івана Шаўрэя — вывучаем экспанаты ў невялікі прахалодным пакоі музея на беразе Прыпяці.
Іван Шаўрэй стаў сапраўднай легендай не толькі ў роднай Нароўлі, але і ў гісторыі чарнобыльскай катастрофы. Са сваімі братамі Пятром і Леанідам ён сярод першых пажарных пачаў ліквідаваць аварыю.
“У чужой школе, сярод чужых людзей нам выдалі атэстаты”
У этнаграфічным музеі працуе Інэса Соцкая, якая ў 1986-м годзе рыхтавалася да важнай падзеі — выпускнога са школы.
“Гэта цяжка ўзгадваць. Былі планы, жыццёвыя перспектывы. Так атрымалася, што яны проста не рэалізаваліся. Калі здарылася аварыя, я заканчвала 10 клас. Мы чакалі выпускны, чакалі атэстат, які выдаецца даросламу чалавеку. Выпускныя праходзілі прыгожа — учарашнія школьнікі прыбраныя ішлі па цэнтральнай вуліцы. На іх выходзілі паглядзець усе жыхары. Гэтай падзеі мы чакалі больш за ўсё.
26 красавіка мы не ведалі, што здарылася. З першых дзён траўня пачалося адсяленне, але і тады мы не разумелі, наколькі ўсё сур’ёзна. Наша школа з’ехала 8 траўня. Мае бацькі нікуды выехаць не маглі, таму што мая мама была адказным чалавекам на цукеркавай фабрыцы “Чырвоны Мазыранін”. На ёй фактычна трымалася ўся лабараторыя. Яна ніяк не магла дазволіць сабе адарвацца ад вытворчасці.
Інэса Соцкая
Мы з’ехалі на цэлы травень. Спачатку мы былі ў Парычах (Светлагорскі раён), а потым нас павезлі ў Гродзенскую вобласць. Там, у чужой школе, сярод чужых людзей нам выдалі атэстаты.
Гэта быў наш выпускны, але не той. Гэта было балюча.
У Мазыры я адвучылася на педагога малодшых класаў і пасля трапіла ў плынь добраахвотнага адсялення. Тыя людзі, якія хацелі з’ехаць, з’ехалі. Тыя, хто хацеў застацца, засталіся. Тых, хто застаўся, я магу назваць патрыётамі“.
Інэса з маленькім дзіцем на руках на 15 гадоў з’ехала ў Слонім, а вярнулася дадому ў 2005 годзе. На пытанне: “Чаму?” — адказвае: “Колькі б ты там ні жыў, усё роўна разумееш: ты там чужы“.
За Лукашэнку ў Нараўлянскім раёне прагаласавалі 98,4% выбаршчыкаў
Кожны год жыхары Нароўлі праходзяць абследаванне на СВЧ — спектраметрыю выпраменьвання чалавека. У санстанцыі мясцовыя могуць бясплатна праверыць на ўзровень радыяцыі, напрыклад, грыбы, попел ад дроў або зямлю з агарода.
Пасля Чарнобыля ў горадзе знялі некалькі слаёў зямлі, перезалівалі асфальт, мянялі дахі. Марыя Каліта атрымала пасведчанне ліквідатара як медсястра, а праз 32 гады на Радаўніцу прадае штучныя кветкі недалёка ад музея. Паўтара месяца таму памёр яе бацька, вядомы ў Нароўлі гісторык Яўген Каліта. Год таму самой Марыі Яўгенаўне паставілі дыягназ — рак.
“Людзі тут кароў трымаюць, п’юць малако, грыбы збіраюць, вырошчваюць гародніну на агародзе, — кажа Марыя Каліта. — Я неяк нядобра да гэтага стаўлюся. Заўсёды здаровы лад жыцця вяла, не піла, не паліла, а тут такое. Лічу, што кожнаму, хто тут жыве, трэба правярацца ў лекараў”.
Марыя Каліта ў белай куртцы. Жанчына прадае штучныя кветкі да Радуніцы.
Па звестках Цэнтрвыбаркама, у 2015 годзе на прэзідэнцкіх выбарах за Аляксандра Лукашэнку ў Нараўлянскага раёне прагаласавалі 98,4% выбаршчыкаў. Гэта самы высокі паказчык у Беларусі. Падчас датэрміновага галасавання на ўчасткі прыйшло больш людзей, чым у дзень выбараў. Падобная статыстыка ў суседнім Хойніцкім раёне. Марыя Каліта прызнаецца — сама галасавала за Лукашэнку, і ўся яе сям’я, і знаёмыя таксама.
Помнік адселяным вёскам.
“Цяпер, куды б я ні паехала, усюды не тое”
Марыя Каліта нарадзілася ў вёсцы Ломыш Хойніцкага раёна. Наўпрост праз Прыпяць 5 кіламетраў, але цяпер моста праз раку няма, таму даводзіцца рабіць крук у 140 кіламетраў. На радзіме Марыя Яўгенаўна бывае толькі на Радаўніцу, але апошні раз нядаўна ездзіла на могілкі — хаваць бацьку.
У Нароўлю яна вярнулася 11 гадоў таму з Кобрына, дзе атрымала кватэру, каб даглядаць за бацькамі. Цяпер яе тут нішто не трымае, але з’язджаць ці не — жанчына пакуль не вырашыла.
“У нас на Радаўніцу ўсе збіраюцца ў вёсцы. Машынамі прыязджаюць. І з Расіі, і з Украіны людзі едуць. Туды прыязджаеш, і душа баліць, таму што там прайшло дзяцінства. Зараз, куды б я ні паехала, усюды не тое. У Еўропе была — і мне там не вельмі спадабалася. Каб трапіць цяпер у родную вёску, нам трэба атрымліваць пропускі.
Добра там, дзе нас няма”.
