• budzma.by
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Маё права
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Фотарэпартаж
  • Афіша
  • "Будзьма!" прапаноўвае
03.04.2017 | Гісторыя

Яны былі першыя. Аляксандар Бурбіс

Бурбіс Аляксандар Лаўрэнаў. Нарадзіўся 8.10.1885 г. у Вільні. Памёр 20.03.1922 г. у Менску. Пахаваны на Старажоўскіх могілках (цяпер не існуюць). Псэўданім: Стары Піліп.

Беларускую нацыянальную рэвалюцыю тварылі пераважна маладыя людзі. Сыну вайсковага інтэнданта, былому гімназісту Алесю Бурбісу было 18 гадоў, калі ён стаў адным з сузаснавальнікаў Беларускай Сацыялістычнай Грамады. Разам з братамі Луцкевічамі і С. Скандраковым ён быў у ліку беларускіх сацыялістаў, якія ў 1904 прывялі ў беларускі рух і ў беларускую літаратуру Я. Луцэвіча. Калі ж пачалася рэвалюцыя 1905, Бурбіс зь Цёткай быў у ліку тых, хто вёў агітацыю сярод вучнёўскае моладзі, віленскіх рабочых і сялян у падвіленскіх вёсках. У сьнежні 1905 разам з аднадумцамі ён на некалькі дзён узначаліў уладу ў Мэйшагольскай воласьці. Маючы фальшывы пашпарт, ён мусіў жыць на нелегальным становішчы, але актыўнай працы не спыняў.

У студзені 1906 ІІ зьезд БСГ абраў яго ў склад Цэнтральнага Камітэту партыі. Калі ў лютым 1906 браты Луцкевічы вымушаныя былі пакінуць Менск і перабрацца ў Вільню, Бурбіс узначаліў Менскі камітэт БСГ. Ён арганізоўваў у горадзе прафсаюзы і кіраваў іх барацьбой за паляпшэньне ўмоваў працы і павышэньне заробкаў. Як адзначаюць мэмуарысты, Бурбіс здолеў так весьці агітацыйную працу, што супрацоўнічаць з Грамадой сталі і работнікі-габрэі. Ён наблізіў да грамадаўскае арганізацыі Я. Купалу, які ўнікаў сяброўства ў партыях. Шмат увагі надаваў Бурбіс арганізацыі аграрных страйкаў, асабліва ў Менскім і Наваградзкім паветах. 28.08.1906 — падчас аднаго з такіх страйкаў — Бурбіса арыштавалі. У Наваградзкім турэмным замку і Менскай турме ён правёў зь перапынкам амаль тры гады.

Надзелены талентам артыста і дэкляматара, Бурбіс яшчэ ў 1906 паставіў у фальварку Пятроўшчына пад Менскам першы беларускі спэктакль. Пасьля турмы ён разам з аднадумцамі ўзяўся за арганізацыю беларускага тэатру. У лютым 1910 быў арганізатарам 1-й беларускай вечарынкі ў Вільні. Стаў фактычным кіраўніком Беларускага музычна-драматычнага гуртка (1910–1916), які стаў складовай часткай 1-й беларускай трупы І. Буйніцкага.

Вяршыняй тэатральнай кар’еры Бурбіса была зьдзейсьненая ім у 1915 пастаноўка апэрэты «Залёты» паводле п’есы В. Дуніна-Марцінкевіча. І ў тым самым 1915 Бурбіс разам зь іншымі службоўцамі Віленскага таварыства сельскай гаспадаркі мусіў эвакуавацца ў Расею. Жыў у Маскве і служыў у Народным банку.

Пасьля краху царызму і выхаду БСГ з падпольля ў 1917 Бурбіс узначаліў Маскоўскі камітэт партыі. Ён прадстаўляў маскоўскіх грамадаўцаў на канфэрэнцыі арганізацый БСГ 25.03. Удзельнікі канфэрэнцыі абралі яго сябрам Цэнтральнага Бюро партыі, а Зьездам беларускіх нацыянальных арганізацый, які пачаўся ў той самы дзень, 25.03, ён быў абраны ў Беларускі Нацыянальны Камітэт. У жніўні 1917 ён прадстаўляў БСГ на Дзяржаўнай Нарадзе Расеі ў Маскве. Быў Бурбіс і кіраўніком Рады прадстаўнікоў беларускіх арганізацый у Маскве, у якую ўваходзілі БСГ, Беларуская Народная Грамада ды іншыя структуры. Паводле пэўных крыніц, у сьнежні 1917 яго абралі сябрам Рады Ўсебеларускага Зьезду. У час разгону Зьезду бальшавікі на кароткі час арыштавалі яго.

Бурбіса можна бачыць на здымку зь дзеячамі БНР — Я. Варонкам, П. Крачэўскім, Я. Серадой, А. Смолічам ды іншымі. Здымак зроблены хутчэй за ўсё ў траўні ці на пачатку лета 1918. Як можна прачытаць у адным дакумэнце, 30.05 таго самага году Бурбіса прызначылі генэральным консулам БНР у Маскве^; яму надаваліся «ўсе правы дыпляматычнага прадстаўніка». Аднак генэральнае консульства ў Маскве Бурбіс не адчыняў і акрэдытацыю ў бальшавіцкага ўраду не прасіў, бо ў сталіцы Расеі быў разгул тэрору. Калі Бурбіс зь Менску вярнуўся ў Маскву, яму і Я. Няцецкаму як людзям з рэвалюцыйнымі заслугамі давялося ратаваць з кіпцюроў ЧК А. Цвікевіча.

Сацыяльныя ідэалы левага сацыял-дэмакрата Бурбіса ў галоўным супадалі з бальшавіцкімі. Вэтэран БСГ Ф. Стацкевіч згадваў, што ў 1919 спаткаўся з Бурбісам у Бабруйску. «Ён працаваў тады па ліквідацыі прыватных маёнткаў», — адзначае Стацкевіч. Бурбіс перайшоў на бок савецкай улады толькі пасьля таго, як Масква пайшла на саступкі беларускаму руху і пачала гульні ў беларускую дзяржаўнасьць. Як сьведчыў камуністычны дзеяч В. Кнорын, сябрам бальшавіцкай партыі Бурбіс так і ня стаў. Маючы досьвед працы ў гаспадарчых арганізацыях, ён служыў у Вышэйшым савеце народнай гаспадаркі і народным камісарыяце земляробства Літоўска-Беларускай савецкай рэспублікі. Пасьля таго, як у ліпені 1920 зноў была абвешчаная ССРБ, Бурбіс пэўны час прадстаўляў Рэспубліку ў народным камісарыяце замежных справаў РСФСР, а ў ліпені 1921 стаў намесьнікам народнага камісара замежных справаў ССРБ (камісарам быў кіраўнік ураду А. Чарвякоў). У канцы года яго абралі сябрам ЦВК ССРБ.

Актор, пастаноўшчык, палітычны дзеяч, Бурбіс у 1921 апублікаваў «Кароткі агляд беларускага нацыянальна-рэвалюцыйнага руху». Гэта адна зь першых працаў з гісторыі беларускага руху. Калі Смоліча лічаць бацькам беларускай геаграфічнай навукі, дык А. Бурбіс дакладам «Беларусь і яе эканамічнае становішча», а таксама працаю «Кароткі нарыс па эканамічнай геаграфіі Беларусі» паклаў пачатак эканамічнай геаграфіі краіны.

Бурбіс вядомы таксама як аўтар ліста да У. Леніна (19.01.1921). У прыкладзенай да ліста дакладной запісцы ён прапаноўваў далучыць да ССРБ адарваныя ў 1919 ад Беларусі «Віцебскую губ., Гомельскую губ., паветы былой Магілёўскай губ., далучаныя да Смаленскай губэрні, а са Смаленскай губ., безумоўна, раёны Красьненскі і Парэцкі». Акрамя таго, ён прапаноўваў мабілізаваць для працы ў ССРБ беларускіх палітычных працаўнікоў, «знаёмых з краем і штучна расьсеяных па ўсёй Расіі». За ягоныя погляды і дзейнасьць бальшавікі ў 1930-х назвалі Бурбіса «стопрацэнтным нацдэмам».

Памёр ад сухотаў у Менску 20 сакавіка 1922.

***

Нэкралёг па Аляксандру Бурбісу Антона Луцкевіча. «Беларускі Звон» (Вільня). №12(37). 22 красавіка 1922.

Анатоль Сідарэвіч, Радыё Свабода

Tweet

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства

Інфармацыйныя спецаперацыі супраць Беларусі ў заходніх СМІ

Аляксей Гайдукевіч робіць для budzma.by агляд замежнай прэсы Пра крывавыя падзеі жніўня ў Беларусі першымі даведаліся нашы суседзі. СМІ ў Літве, Польшчы, Чэхіі і іншых краінах рэгіёна ў рэжыме анлайн інфармавалі...

valiancina_shauchenka
Праект Кірыла Стаселькі "Можам"

«Выпадкаў несправядліва асуджаных у Беларусі вельмі шмат»

У сваім спецпраекце «Можам» Кірыл Стаселька гутарыць з аўтарамі пратэсных плакатаў, каб даведацца, хто гэтыя асобы і што хаваецца за кароткімі мэсіджамі на іх плакатах. У гэтым матэрыяле пра свой плакат, зніклых, забойства...

valiancina_shauchenka
Гісторыя

Знойдзены найстарэйшы малюнак Навабеліцы. Паглядзіце, як яна выглядала 200 гадоў таму

Знойдзен унікальны малюнак Беліцы 1845 года, паведамляюць Моцныя Навіны. Ён быў апублікаваны на сайце праекта Расійскай дзяржаўнай бібліятэкі ў складзе карты Магілёўскай губерні першай паловы XIX стагоддзя. ...

valiancina_shauchenka
Афіша

Анлайн-канцэрт Андрэя Мельнікава — 20 студзеня

Кампанія «Будзьма!» запрашае 20 студзеня а 19-й гадзіне на анлайн-канцэрт Андрэя Мельнікава, падчас якога прагучаць песні з альбома «Песьні выгнаньня» (1995) на вершы паэтаў, якія былі вымушаны...

Апошнія навіны

    Грамадства
    Інфармацыйныя спецаперацыі супраць Беларусі ў заходніх СМІ
    Праект Кірыла Стаселькі "Можам"
    «Выпадкаў несправядліва асуджаных у Беларусі вельмі шмат»
    Гісторыя
    Знойдзены найстарэйшы малюнак Навабеліцы. Паглядзіце, як яна выглядала 200 гадоў таму
    Афіша
    Анлайн-канцэрт Андрэя Мельнікава — 20 студзеня
    Грамадства
    МУС: Андрэй Аляксандраў і Ірына Злобіна аплачвалі штрафы затрыманых дэманстрантаў
    Літаратура
    Нарвежскі саюз пісьменнікаў: мы салідарныя з Беларуссю
    Грамадства
    Супольная заява беларускіх праваабарончых арганізацый аб прызнанні палітвязнямі абвінавачаных па справе Прэс-клуба
    Грамадства
    Пісьменнік Саша Філіпенка напісаў другі адкрыты ліст Рэне Фазэлю
    Грамадства
    У «Дана Молл» выступіў «Вольны хор» з «Пагоняй» і вывесілі вялікі бчб-сцяг
    Грамадства
    Кнігараспаўсюднік Алесь Яўдаха не выходзіць на сувязь
    Грамадства
    Больш за 800 беларускіх навукоўцаў падпісалі ліст у падтрымку звольненых з Акадэміі навук калег
    Грамадства
    Вядоўца на заробак ад $100: дзяржСМІ спрабуюць закрыць дзясяткі вакансій
    Грамадства
    «Цудоўня» распачала працу ў новым месцы
    Грамадства
    Ці стаў прыезд Фазэля правалам?
    Грамадства
    «Новы Час» больш не будзе прадавацца ў шапіках «Белсаюздруку»

Афіша

  • 20.01 19:00Анлайн-канцэрт Андрэя Мельнікава
  • 21.01 19:00Літаратурна-музычнае мерапрыемства “Мой Багдановіч”
  • 06.05 20:00Народны альбом

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: razam@budzma.org

Папулярнае

    • Віктар Марціновіч: А зараз вернемся да нармальнага жыцця?
    • Запісы Зайцава — справа расійскіх нафтавікоў
    • Як у свеце адрэагавалі на візіт Рэнэ Фазэля да Лукашэнкі
    • Ад пракату «Доваду» да закрыцця кінатэатраў. Падводзім вынікі 2020 года ў беларускай кінаіндустрыі
    • «Словы мацней»: Аляксандр Памідораў чытае твор Зямы Піваварава

Ахова спадчыны

  • Смуткуем…
  • Сумесныя кансервацыйныя працы
  • Новыя перспектывы супрацы
  • Другое жыццё твора мастацтва
  • Праблема Жыровічскага манастыра вырашана
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип
Распрацавана і звярстана Логотип компании IBWM