Кніга Сяргея Шаматульскага «Яны», якая нядаўна выйшла ў серыі «Пункт адліку» Саюза беларускіх пісьменнікаў, выклікае жаданне зараз жа ўзяць мабільны і патэлефанаваць блізкім і далёкім сваякам, з якімі не меў зносінаў ужо некалькі гадоў. Хто «Яны» такія, і чаму іх кароткія гісторыі выклікаюць столькі эмоцый? Піша Алена Босава.
Яны — гэта людзі, якіх мы бачым на старых фота або калі стаім у чарзе ў краме, пра якіх чуем у кароткіх застольных размовах. Гісторыі пра іх маленькія і мімалётныя, з-за чаго не атрымліваецца аналізаваць іх дзеянні, рэфлексаваць над правільнасцю-няправільнасцю ўчынкаў. Застаецца толькі спачуваць. Або праходзіць міма.
Сяргей Шаматульскі адразу развеяў надзеі на тое, што людзі з кнігі існуюць у рэчаіснасці — па словах аўтара, ён не ставіў мэты прысвяціць кнігу камусьці канкрэтнаму.
“За першы год навучання ў Школе маладога пісьменніка ў мяне з’явіўся нейкі корпус тэкстаў, які так ці інакш выбудоўваўся ў лагічны шэраг. І калі быў аб’яўлены конкурс на другі год, я вырашыў паспрабаваць стварыць зборнік, заснаваны на наяўных апавяданнях”.
Ад лёгкага суму першых апавяданняў кнігі, якія закранаюць тэму адзіноты сярод людзей, бліжэй да канца “Яны” даводзяць да ўздрыгу — з’едзеная сабака, пахаванне, нябачная прысутнасць Другой сусветнай вайны. Усё гэта яднае старое калектыўнае пастановачнае фота, узятае дызайнерам Юліяй Кандрацюк з архіву Лізы Неўмяржыцкай, якое стварыла, на думку аўтара, “наглядны сінапсіс усяго таго, што хацелася напісаць”. З фотаздымкаў на чытача глядзяць безыменныя людзі з стуленымі вуснамі — маўляў, мы сюды не паскардзіцца прыйшлі, а па справе.
“У мяне не было ідэі напісаць “сумна”, гэта хутчэй такая псіхатэрапеўтычная загадка — тады атрымлівалася так, у будучыні, магчыма, напішацца па-іншаму, а можа, і не напішацца наогул. Гэта непадуладна аднаму жаданню “зрабіць вось такое” — аўтар жа заўсёды назірае крыху збоку. Думаю, цыкл стаіць на нейкай іншай мяжы эмоцый — як пашкадаваць невядомага чалавека ў трамваі, а пасля выйсці на сваім прыпынку і забыцца. Ды і героі — гэта звычайныя людзі, чым іх аповеды маркотней за любыя іншыя? Гэта ўсяго толькі адна з гісторый жыцця “абывацеля “, пра якую мала хто кажа. Жыцця, пра якое не здымуць кіно — маўляў, каму гэта будзе цікава?”
Анатацыю рэдактара кнігі Наталлі Паваляевай Сяргея Шаматульскі лічыць самай дакладнай: “Яны — гэта мы”. Можа, кніга такая зразумелая чытачу менавіта таму, што ён бачыць у ёй сябе? Схаваўшы пад паліто і шапку свае гісторыі — маленькія, нязначныя — мы выходзім на вуліцу і робімся часткай натоўпу. А ў натоўпе побач з намі ідзе Вера з ялавіччыным сэрцам у пластыкавым пакеце, непадалёк Нікі запальвае чарговую танную цыгарэту, а праз дарогу стаіць Рымка ў старым капелюшы — ці то з норкі, ці то з фарбаванай вавёркі.
Тэкст: Алена Босава, на фота: Сяргей Шаматульскі, аўтар фота: Віка Трэнас, для lit-bel.org
