Неяк у гутарцы я распавяла сябру, што таемна ад усіх, на поўным эксклюзіве, як кажуць, чытаю зомбі-хорар навелу Уладзіміра Садоўскага “1813”. Першай рэакцыяй быў гучны смех і пытанне: няўжо ты верыш у зомбі? Смех стаў яшчэ мацнейшы, калі я сказала, што гэты твор напісаны па-беларуску. Маўляў, навошта нам беларускамоўны хорар пра зомбі?
Чаму мы абсалютна нармальна ўспрымаем кнігу і фільм пра тое, як прэзідэнт ЗША Аўраам Лінкальн палюе на вампіраў, як паэт Джордж Байран вёў вампірскі лад жыцця? Чаму кніга і фільм “Пыха і перадузятасць і зомбі” па матывах класічнага рамана Джэйн Остэн не выклікаюць хвалі абурэння, а ўспрымаюцца як абсалютна нармальныя творы ў межах жанру mash-up? Зрэшты, хто сказаў, што на Беларусі не могуць жыць зомбі, а шаноўны Міхал Клеафас Агінскі патэнцыйна не мог з імі змагацца хаця б на старонках кнігі?
Дарэчы, час, абраны Уладзімірам Садоўскім для разгортвання падзей навелы “1813”, дазваляе надзвычай лагічна ўплесці ў сюжэт магчымасць з’яўлення зомбі непадалёк ад Маладзечна, дзе месціўся родавы замак Агінскіх. Напалеонаўскія войскі адступілі, але пасля зімы на палях засталося шмат яшчэ не пахаваных трупаў французскіх салдат. Беларускія гарады і мястэчкі ператвораныя ў папялішчы. Мясцовая шляхта рыхтавалася да нацыянальна-вызваленчага паўстання і за час вайны сабрала добрыя арсеналы ў сутарэннях палацаў, што страцілі былую раскошу. Ёсць крыніца нараджэння зомбі – самі трупы, раскіданыя па палях, ёсць зброя, каб з імі змагацца, ёсць вусцішны антураж-дэкарацыі, у якіх цалкам могуць разгортвацца падобныя падзеі.
На першы погляд, аўтару застаецца толькі скласці дэталі гэтага “пазла” – зляпіць іх агульным сюжэтам і знайсці крыніцу зомбі-навалы, тую незразумелую сілу, якая мусіць ператвараць мёртвыя целы французаў у ненажэрных пачвар. Дарэчы, з гэтай задачай ён досыць добра справіўся (ды абыдземся без спойлераў).
Але перад Уладзімірам Садоўскім стаяла яшчэ адна мэта, больш складаная – упісаць выдуманую гісторыю ў рэальны беларускі антураж. Вымаляваць дробныя дэталі сюжэтных ліній, стварыць каларытныя характары галоўных персанажаў – Міхала Клеафаса Агінскага і яго дзядзькі, перанесці ў прастору псеўдагістарычнага твора дакладныя факты з гісторыі знакамітага роду і яго маёнткаў. А мо – і дадумаць тое, што магло адбывацца…
Спадзяюся, што спецыялісты па гісторыі даруюць Уладзіміру Садоўскаму некаторыя вольнасці абыходжання з фактамі. Бо навела “1813”, як мне бачыцца, пісалася не для прафесійных гісторыкаў, а перадусім для моладзі, захопленай адкрыццём і вывучэннем мінуўшчыны. Гэта хутчэй шлях знізу ўверх, калі знаёмства з мастацкім творам можа падштурхнуць да больш глыбокага даследавання: ці сапраўды ёсць падставы для такіх аўтарскіх фантазій?
Але ў цэлым – твор вельмі нават захапляе. Перадусім – сваёй нязвыкласцю ў беларускім літаратурным кантэксце. Дэталі выглядаюць вельмі кінематаграфічна (і ў цэлым навела па атмасферы нагадвае класічны фільм жахаў): так і бачыш, чытаючы, як Міхал Клеафас Агінскі на старым кані імчыць па гразкай вясновай дарозе ў Вілейку. Як забыўшыся на ўсё, натхнёны, ён піша новую мелодыю. Як на замкавыя сцены навальваецца цэлае войска ненажэрных зомбі, і старыя муры ледзь-ледзь вытрымліваюць пад іх націскам… І да апошняга з’яўляюцца розныя версіі таго, ці перамогуць Агінскія з паплечнікамі ў няроўным баі з зомбі?
Аднак дакладна, што пра адну перамогу можна казаць ужо зараз: з’явіўся сапраўдны зомбі-хорар па-беларуску. А значыць, наша літаратурная прастора пашырылася прынамсі на адзін пункцік, паказаўшы магчымасць існавання і ў нас твора ў такім захапляльным жанры.
Марына Весялуха, літаратурны крытык
Мастак: Раман Петрашка
Старт продажаў кнігі Уладзіміра Садоўскага “1813” адбудзецца 1 лістапада на партале kniharnia.by
