Нейкім дзівам падаецца тое, што дэбютны поўнаметражны фільм ісландскага рэжысёра Бенедыкта Эрлінгсана “Пра коней і людзей” трапіў у мінскі кінапракат. Стужка не грымела на сусветных кінафестывалях, якія на слыху ў тых, каго нельга назваць кінаманамі, затое атрымала мноства прызоў на кінафестывалях у Сан-Себасцьяне, Таронта, Гётэборгу ды іншых.
З першых кадраў фільма здаецца, што перад намі нейкае квазідакументальнае палатно пра няпростае жыццё лаўцоў дзікіх коней на прасторах неабдымнай Ісландыі. Кшталту фільмаў па Discovery або гэтых прыўкрасных дакументальных стужак, якія робяць сенсацыі ў конкурсных праграмах Венецыянскага, Канскага ды Берлінскага. І нявольна думаеш, што гэтыя, на жаль, нешматлікія людзі, якія прыйшлі ў кінатэатр разам з табой, завіталі менавіта на гэты фільм палюбавацца краявідамі далёкай і незнаёмай краіны.
Але пазней па смеху і ажыўленні ў зале разумееш, што “Пра коней і людзей” Эрлінгсана настолькі ж глыбокі, наколькі і просты фільм. І нябачны масток арт-камунікацыі паміж тым, што на экране, і гледачамі ў зале парыпвае шчырым глядацкім смехам.
Таму што фільм з дакументальнага і рэалістычнага ператвараецца ў паслядоўнасць метафарычных, дасціпных, дынамічных навел. Стылістычна гэта ўсё нагадвае “Догму 95” і фільмы Акі Каўрысмякі разам. Стваральнікі фільмаў гэтых рэгіёнаў (Ісландыя, Данія, Скандынавія) вылучаюцца сваім спецыфічным кінабачаннем, крыху сугучным: стрыманасцю, гумарам, вонкавай зманлівай прастатой. Менавіта зманлівай. Таму што нішто не можа быць больш глыбокім, чым простае. Дыялогаў у фільме можа быць мала не толькі таму, што рэжысёр вырашыў надаць шматзначнай маўклівасці сваім персанажам, а таму, што героям у кіно часам не бывае чаго сказаць, як і людзям у жыцці. Яны проста глядзяць адно на аднаго, лыпаюць вачыма і паціскаюць плячыма. Ну, вы разумееце, гэтыя гульні позіркаў, мова жэстаў.
Чаго вартыя хаця б дзве простыя, але да смеху і слёз кранальныя сцэны са згвалтаваннем белай кабылы ў пачатку фільма або жывёльнай страсці двух галоўных герояў стужкі, калі ім хочацца, але коней адпусціць нельга, бо ўцякуць. І даводзіцца неяк выкручвацца. Вось яна, суперудалая ілюстрацыя таго, што ў мастацтве, як і ў жыцці, сур’ёзнае заўжды поруч з камічным, а да сябе трэба ставіцца выключна самаіранічна.
У параўнанні з коньмі людзі ў фільме Эрлінгсана выглядаюць дурнаватымі экстрэмаламі, якія з нейкай рускай народнай помпай прыдумляюць сабе трагедыі і перашкоды: пераплысці на кані акіян у пошуках самагонкі, застрэліць любімую кабылу за тое, што яна раптоўна перастала адпавядаць нейкім унутраным маральным імператывам уладальніка. Словам, навела за навелай ты пачынаеш разумець, што чалавек не такая ўжо і дасканалая істота. А пакутуюць ад іх капрызаў коні.
Іроніі і самаіроніі дадае і цудоўны саўндтрэк кампазітара Дэвіда Тора Ёнсана, які падкрэслівае ісландскі каларыт фільма і камічныя псіхалагічныя сітуацыі. А часам і не зусім камічныя. Нечакана фільм можа ператварыцца ў экзістэнцыйную драму, дзе чалавек аказваецца ў памежнай сітуацыі і мусіць выбраць, чыё жыццё захаваць, сваё або вернага каня. Недасведчанага гледача гэтыя сцэнарныя кульбіты і змены настрою могуць нават збіць з панталыку. Але калі б “Пра людзей і коней” не атрымаў столькі ўзнагарод як “найлепшы фільм”, яго дакладна трэба было б адзначыць за “найлепшы сцэнар” і “найлепшы мантаж”.
У сучасным сусветным кіно, вядома, здымаецца шмат фільмаў. І, вядома, не ўсе яны палітычныя або сацыяльныя драмы, чорныя, беспрасветна-натуралістычныя, знятыя на ручную камеру. У святле гэтых фестывальных стужак “Пра коней і людзей” – такі сабе эскапісцкі фільм. Ён як бы пра рэальнасць, але адначасова і пра сыход ад яе. Таму што рэальнасць нягуста населенай Ісландыі для нас выглядае калі не ўмоўнасцю, то стылізацыяй, уцёкам ад войнаў і рэферэндумаў у нейкі іншы, можа быць, лепшы, шчыры і адчайны свет.
Воля Чайкоўская