Адным з самых непаўторных месцаў Беларусі, брэндам краіны з’яўляецца нацыянальны парк «Нарачанскі», што аб’ядноўвае чатыры дзясяткі азёр. На тэрыторыі парку знаходзяцца некалькі заказнікаў гідралагічнага і біялагічнага характару. А цэнтрам такога прыроднага цуду з’яўляецца возера Нарач. Самае вялікае возера на беларускіх прасторах не магло не ўвасобіцца ў аб’ектах калекцыянавання, перадусім значках, якія сталі асабліва папулярнымі ў савецкія часы.
Значок, які перадае абрысы Нарачы, з беларускамоўным напісаннем назвы возера. Крыніца: ay.by
Адным з самых адметных і простых у адлюстраванні ідэі з’яўляецца значок амаль авальнай формы, які крыху нагадвае абрысы Нарачы. Удалае спалучэнне сіняй і белай эмалі на яго полі перадае лёгкі для ўспрыняцця і эстэтыкі малюнак з надпісам па-беларуску «Нарач» уверсе.
Кароткая гісторыя Нарачанскага краю
Возера Нарач для навакольных вёсак заўжды было практычна сакральнай мясцінай, бо тутэйшыя глебы пясчаныя і неўрадлівыя, і мясцовыя жыхары карміліся з возера. Усе навакольныя вёскі лічыліся рыбацкімі, Нарач заўжды была суднаходнай. Месцам адпачынку возера стала фактычна толькі ў XX стагоддзі. Як курорт узбярэжжа Нарачы пачалі выкарыстоўваць яшчэ ў часы міжваеннай Польшчы, куды ўваходзіў увесь Мядзельскі раён.
Турыстычная база, 1935 год. Крыніца: svaboda.org
Цікавай старонкай у гісторыі жыхароў Нарачанскага краю з’яўляюцца хваляванні мясцовага насельніцтва ў 1936 годзе, калі міжваенная польская ўлада вырашыла нацыяналізаваць возера. У выніку пратэстаў жыхароў краю новай уладзе прыйшлося прызнаць права жыхароў рыбацкіх вёсак лавіць рыбу на возеры ў неабмежаванай колькасці. Дарэчы, удзельнічала ў забастоўках і бунтах каля 5 тысяч чалавек.
Адбываліся на гэтай тэрыторыі і рэпрэсіі, пачынаючы з 1940 года, калі дэ-факта тэрыторыя ўвайшла ў склад БССР.
Пірс на Нарачы, 1937 год. Крыніца: svaboda.org
Нарачанскі край не абмінулі падзеі паўстанняў 1794 і 1863 гадоў, як і падзеі Першай сусветнай вайны і савецка-польскага канфлікту. Прычым у часы Першай сусветнай вайны войскамі імперскай Расіі ў сакавіку 1916 года праводзілася т. зв. Нарачанская наступальная аперацыя, якая ў некаторых гістарычных крыніцах мае назву «Нарачанская бойня». Назва можа сведчыць пра вялікую колькасць забітых жаўнераў падчас ваеннай аперацыі: больш за 110 тысяч з абодвух бакоў.
Развіццё рэкрэацыйнага патэнцыялу Нарачы і адлюстраванне яго ў значках
Значна большае развіццё рэкрэацыйнага патэнцыялу Нарачы адбылося ўжо ў пасляваенны час, калі рэгіён апынуўся ў складзе БССР.
Арганізаваны турызм на Нарачы з’яўляецца толькі з 1950-х гадоў, бо ў гэты час будуецца турбаза «Возера Нарач» (у 1958 годзе), на тэрыторыі якой сёння размяшчаецца цэлы турыстычна-экскурсійны комплекс, функцыі якога спалучаны з санаторыем. На сёння Нарачанскі край — адна з самых папулярных і найбуйнейшых курортна-аздараўляльных зон у Беларусі, што сфармавала свае абрысы яшчэ ў 1960-х — 1970-х гг. Дагэтуль працягваецца і традыцыя суднаходства. Яхты вельмі часта курсіруюць па азёрных водах для знаёмства з найпрыгажэйшымі мясцінамі. На тэрыторыі куротнага пасёлка ёсць нават свой яхт-клуб «Нарачанскі».
Азёрныя краявіды Нарачы.
Рэкрэацыйны патэнцыял самага вялікага возера Беларусі адлюстраваны ў двух значках, што прысвечаны турбазе на Нарачы. Значкі абсалютна па-рознаму аформленыя.
Першы рознакаляровы значок выкананы ў выглядзе судна з воднымі блакітнымі хвалямі, а зорка на ім, што адначасова з’яўляецца літарай «Т», нагадвае стрэлку компаса, якая паказвае розныя бакі свету. Надпіс «Турбаза озеро Нарочь 1958-1978» дае магчымасць не толькі даведацца афіцыйны год адкрыцця месца адпачынку, але і год выпуска значка. Цікава, што побач з літарай-стрэлкай знаходзіцца маленькі зялёненькі паўкруг. Гэтым, верагодна, хацелі адлюстраваць маленькую выспачку, што знаходзіцца на тэрыторыі возера.
Значок у выглядзе парахода, прысвечаны турбазе на Нарачы. Крыніца: ay.by
Другі значок значна прасцейшы: квадратнай формы, на якім праглядаюцца выявы ветразя і птушкі з дапамогай блакітнай эмалі. Ён, як і першы значок, проста і лаканічна перадае вобраз Нарачы і яго краявідаў.
Квадратны значок з ветразямі ў блакітнай эмалі, прысвечаны нарачанскай турбазе. Крыніца: meshok.net
Рэкрэацыйна-навуковы патэнцыял Нарачы ў жыцці Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта
Працягам рэкрэацыйнай тэматыкі знакамітага воднага локуса можа стаць значок, на якім маецца надпіс — «НАРОЧЬ СОЛ БГУ» (г. зн. «спортивно-оздоровительный лагерь БГУ»). Афармленне значка прамавугольнай формы дужа простае, а малюнкі-сімвалы на ім яскрава перадаюць тэматыку і настальгію летняга адпачынку: намёт, дарога, месяц, дарожны ўказальнік з пазначэннем назваў месцаў і кірункаў да іх.
Значок шэрага колеру з малюнкамі — сімваламі летняга адпачынку. Крыніца: bsu.by
У архівах БДУ захаваўся нават фотаздымак 1977 года спартыўна-аздараўленчага лагера на Нарачы, што, магчыма, дае прыблізную даціроўку з’яўлення падобнага значка. Фатаграфія дэманструе студэнтаў БДУ, якія арганізоўвалі свята Нептуна на беразе возера. У савецкі час такое свята даволі часта праводзілася ў летніх лагерах адпачынку.
Свята Нептуна ў спартыўна-аздараўленчым лагеры БДУ на Нарачы, 1977 г. Крыніца: bsu.by
Напрыканцы 1940-х гг. на ўзбярэжжы возера з’яўляецца Нарачанская біялагічная станцыя. Неверагодна прыгожыя мясціны, такім чынам, сталі не толькі месцам адпачынку студэнцкай моладзі, але і цэнтрам сур’ёзных даследаванняў. Для гістарычнай справядлівасці адзначым, што яшчэ ў даваенны час у гэтых мясцінах знаходзілася біялагічная станцыя Варшаўскага ўніверсітэта, будынак якой і паклаў аснову для ўласна беларускай станцыі аналагічнага профілю.
Нарачанская біялагічная станцыя на сёння з’яўляецца базай для падрыхтоўкі гідрабіёлагаў і названа ў гонар заснавальніка беларускай гідрабіялагічнай школы, навукоўца Рыгора Вінберга. Менавіта тут былі распрацаваны метады і падыходы да вывучэння водных экасістэм, тэорыя і практыка рацыянальнага выкарыстання водных рэсурсаў і аховы водных аб’ектаў.
Нарачанская біялагічная станцыя імя Р. Вінберга сёння. Крыніца: wikimapia.org
Азёрны комплекс і падзеі Другой сусветнай вайны ў значках
Яшчэ адзін значок з беларускамоўным надпісам сведчыць пра цэлы комплекс азёр, якім не кожны рэгіён можа пахвастацца: Баторын — Мядзель — Мястра — Нарач. Так званая нарачанская група азёр злучаецца паміж сабой кароткімі пратокамі і мае агульны сцёк у Нарач. Нездарма назва «Нарач» на значку буйнейшая за тры найменні іншых азёр, а надпіс добра вылучаецца на поле з чырвонай эмалі. У цэнтры значка на фоне гарызонту і водных хваляў размешчана стэла.
Значок, на якім адлюстраваны назва азёр і абеліск на ўзбярэжжы Нарачы
У рэальнасці стэла вышынёй 24 метры, прысвечана яна партызанам гэтых мясцін. Манумент быў узведзены ў 1968 годзе, калі стары знеслі, а на яго месцы зрабілі новы абеліск, які атрымаў назву «Партызанам Вілейшчыны». Да абеліска вядзе каскад з 96 прыступак, праваруч знаходзяцца 18 бетонных блокаў з назвамі партызанскіх брыгад і атрадаў. Гэты помнік размешчаны на высокім пагорку ля вёскі Мікольцы. А вёска знаходзіцца практычна паміж двух азёр — Нарач і Мястра.
Выгляд абеліска «Партызанам Вілейшчыны» з вышыні. Крыніца: narachanka.by
Варта звярнуць увагу на неадназначнасць падзей, што адбываліся падчас нямецкай акупацыі Нарачанскага краю. У вёсцы Нарач, што раней называлася Кабыльнік, былі забіты жаўнерамі Вермахта амаль дзве сотні габрэяў. Ахвярамі станавіліся і мясцовыя жыхары, іх загінула некалькі дзясяткаў чалавек. Але партызанская брыгада ім. К. Варашылава пад кіраўніцтвам Фёдара Маркава, якая тут дзейнічала, таксама не адзначылася асаблівай мужнасцю ў барацьбе з нямецкімі войскамі. Менавіта т. зв. «маркаўцы» выгналі ўсіх жыхароў з хатаў і спалілі вёску Кабыльнік, а таксама зацкавалі да смерці мясцовага ксяндза.
Другі значок квадратнай формы мае зялёна-чырвона-белае афарбаванне і таксама звязаны з падзеямі ваеннай гісторыі.
Значок, прысвечаны партызанам Нарачаншчыны. Крыніца: ussrtownpins.com
Аўтамат Калашнікава, савецкая зорка і партызанская шапка з чырвонай палоскай знітоўваюць такі знак адрознення з падзеямі часоў Другой сусветнай вайны і тутэйшай партызанкі. Як адзначалася вышэй, фактычна мясцовыя партызаны вялікага гераізму ў змаганні з нямецкімі акупацыйнымі войскамі не праявілі. Таму значок лепей звязваць з агульнымі вайсковымі сіламі, якія змагаліся супраць нямецкай акупацыі на карысць мясцовага насельніцтва.
Як бачым, аб’екты калекцыянавання, у прыватнасці значкі, могуць шырока адлюстроўваць гісторыю пэўнага рэгіёна.
Хведар Прылёпаўскі, Budzma.org
Чытайце яшчэ:
Топ-10 самых адметных азёраў Беларусі і цікавыя факты пра іх
